🕉️ "चार" 🔱

भारतीय संस्कृती आणि धर्मशास्त्रात "चार" या संख्येचा मोठा महत्त्व आहे. विविध तत्त्वज्ञान, परंपरा आणि समाजव्यवस्थेत चार गोष्टींचा समावेश असतो. आता आपण प्रत्येक घटकाचे सविस्तर स्पष्टीकरण पाहूया.

१. चार धाम

चार धाम म्हणजे हिंदू धर्मातील चार प्रमुख तीर्थक्षेत्रे, जे भगवान विष्णूशी संबंधित आहेत.

बद्रीनाथ (उत्तराखंड) – भगवान विष्णूचे बद्रीनारायण स्वरूप येथे पूजले जाते.
जगन्नाथ पुरी (ओडिशा) – भगवान श्रीकृष्ण (जगन्नाथ) यांच्या मूर्तीसाठी प्रसिद्ध.
रामेश्वरम (तामिळनाडू) – भगवान शिव यांचे एक महत्त्वाचे ज्योतिर्लिंग.
द्वारका (गुजरात) – भगवान श्रीकृष्णाचे नगरी आणि त्यांचे निवासस्थान.

२. चार मुनी (सनतकुमार)

सनतकुमार हे ब्रह्मदेवाचे चार पुत्र आहेत, जे अजर-अमर आणि अत्यंत ज्ञानी मानले जातात.

सनत
सनातन
सनंद
सनत कुमार

ते संन्यासी जीवन जगतात आणि त्यांचे तत्त्वज्ञान वेदांताशी संबंधित आहे.

३. चार वर्ण (वर्णव्यवस्था)

हिंदू समाजाची पारंपरिक व्यवस्था चार वर्णांमध्ये विभागलेली आहे.

ब्राह्मण – शिक्षण, वेदाध्ययन आणि पूजाविधी करणारे.
क्षत्रिय – शासन, युद्ध आणि संरक्षण करणारे.
वैश्य – व्यापार, शेती आणि अर्थव्यवस्थेचे व्यवस्थापन करणारे.
शूद्र – सेवा, श्रम आणि समाजातील इतर वर्गांना मदत करणारे.

४. चार नीति (राजनीतीचे चार प्रकार)

राजकारण आणि कूटनीतीसाठी वापरण्यात येणाऱ्या चार पद्धती आहेत.

साम – संवादाद्वारे समस्या सोडवणे.
दाम – संपत्ती किंवा बक्षिसे देऊन प्रसंग हाताळणे.
दंड – शिक्षा किंवा बल वापरून नियंत्रण ठेवणे.
भेद – दुश्मनांमध्ये फूट पाडून विजय मिळवणे.

५. चार वेद (हिंदू धर्मातील चार पवित्र ग्रंथ)

ऋग्वेद – प्राचीनतम वेद, यात स्तोत्रे आणि मंत्र आहेत.
यजुर्वेद – यज्ञविधीशी संबंधित मंत्र.
सामवेद – संगीत आणि स्तोत्रांवर आधारित.
अथर्ववेद – औषधी, तंत्रविद्या आणि मंत्रशास्त्र.

६. चार स्त्रिया (स्त्रीच्या भूमिका)

स्त्रीच्या चार महत्त्वाच्या भूमिका सांगितल्या आहेत.

माता – आई म्हणून प्रेम आणि पालनपोषण करणारी.
पत्नी – पतीची साथ देणारी आणि कुटुंब सांभाळणारी.
बहिण – भाऊ-बहिणीचे प्रेम आणि नातेसंबंध टिकवणारी.
मुलगी – कुटुंबातील लाडकी सदस्य.

७. चार युगे (कालखंड)

हिंदू धर्मानुसार चार प्रमुख युग आहेत.

सत्ययुग – धर्म आणि सत्य सर्वोच्च होते.
त्रेतायुग – श्रीरामाने रावणाचा वध केला.
द्वापरयुग – श्रीकृष्णाने महाभारत युद्ध घडवले.
कलियुग – पाप वाढलेले आणि मोक्षसाधना कठीण.

८. चार वेळा (दैनंदिन वेळा)

सकाळ – सूर्योदय ते दुपार.
दुपार – मध्यान्ह.
संध्याकाळ – सूर्यास्तानंतरची वेळ.
रात्र – झोपेची आणि विश्रांतीची वेळ.

९. चार अप्सरा (स्वर्गातील सुंदर स्त्रिया)

उर्वशी – स्वर्गातील सर्वात सुंदर अप्सरा.
रंभा – नृत्यकला आणि सौंदर्याची प्रतिमा.
मेनका – विश्वामित्र ऋषींना मोहित करणारी अप्सरा.
तिलोत्तमा – सर्व देवतांच्या सुंदर गुणांचे मिश्रण.

१०. चार प्राणी (जीवसृष्टीचे प्रकार)

जलचर – पाण्यात राहणारे (मासा, कासव).
थलचर – जमिनीवर राहणारे (सिंह, हत्ती).
नभचर – आकाशात उडणारे (पक्षी).
उभयचर – पाणी आणि जमिनीत राहणारे (मेंढक, कासव).

११. चार जीव प्रकार

अंडज – अंडी देणारे (साप, पक्षी).
पिंडज – माता-पित्याच्या गर्भातून जन्मलेले (मानव, प्राणी).
स्वेदज – घाणीतून किंवा ओलसर ठिकाणी जन्मणारे (किडे, जंतू).
उद्भिज – बीज किंवा फळांतून उगवणारे (वनस्पती).

१२. चार वाणी (ध्वनीचे चार प्रकार)

ओंकार – आध्यात्मिक ध्वनी.
आकार – आवाजाचे पहिले रूप.
उकार – गहन ध्वनी.
मकार – अंतिम वाणी.

१३. चार आश्रम (जीवनाचे चार टप्पे)

ब्रह्मचर्य – शिक्षण आणि शिस्त.
गृहस्थ – संसार आणि जबाबदाऱ्या.
वानप्रस्थ – संयम आणि समाजकार्य.
संन्यास – मोक्षप्राप्तीची तयारी.

१४. चार भोज (अन्नाचे प्रकार)

खाद्य – चावून खायचे अन्न (रोटी, भाजी).
पेय – पिण्याचे पदार्थ (दूध, पाणी).
लेह्य – चाटून खायचे पदार्थ (चटणी, मध).
चोष्य – तोंडात ठेवून चोखायचे पदार्थ (आवळा, गुळ).

१५. चार पुरुषार्थ (मानवी जीवनाचे चार ध्येय)

धर्म – नीतिनियम आणि सद्गुण.
अर्थ – संपत्ती आणि उपजीविका.
काम – इच्छा आणि सुख.
मोक्ष – जन्म-मरणाच्या फेऱ्यातून मुक्ती.

१६. चार वाद्य (संगीताचे चार प्रकार)

तत (तंत्री) – तंतुवाद्य (वीणा, सितार).
सुषिर – वायूच्या प्रवाहाने वाजणारे (बासरी, शहनाई).
अवनद्ध – चर्माच्या साहाय्याने वाजणारे (ढोल, तबला).
घन – धातूपासून तयार झालेली वाद्ये (घंटा, मंजीरा).

"चार" चे महत्व