श्लोक १:
अर्जुन उवाच:
मदनुग्रहाय परमं गुह्यमध्यात्मसंज्ञितम्।
यत्त्वयोक्तं वचस्तेन मोहोऽयं विगतो मम॥ १॥
- मराठी अर्थ: अर्जुन म्हणाला, हे भगवन्, तू माझ्यावर अनुग्रह करून मला परम गुप्त आणि आध्यात्मिक ज्ञान सांगितलेस. त्यामुळे माझा मोह नष्ट झाला आहे.
- सविस्तर माहिती: अर्जुन श्रीकृष्णाचे आभार मानतो आणि सांगतो की त्यांनी त्याला परम गुप्त आध्यात्मिक ज्ञान सांगून त्याचा मोह दूर केला आहे. हे ज्ञान अर्जुनाला आत्मसाक्षात्काराच्या मार्गावर नेणारे आहे.
श्लोक २:
भवाप्ययौ हि भूतानां श्रुतौ विस्तरशो मया।
त्वत्तः कमलपत्राक्ष माहात्म्यमपि चाव्ययम्॥ २॥
- मराठी अर्थ: हे कमलपत्राक्ष (श्रीकृष्णा), मी तुझ्याकडून भूतांच्या उत्पत्ती आणि प्रलयाचे विस्तारपूर्वक वर्णन ऐकले आहे. तुझे अव्यय (नाशरहित) महात्म्यही मी ऐकले आहे.
- सविस्तर माहिती: अर्जुन सांगतो की त्याने श्रीकृष्णाकडून भूतांच्या उत्पत्ती आणि प्रलयाचे तसेच त्यांच्या नाशरहित महात्म्याचे वर्णन ऐकले आहे. हे ज्ञान त्याला श्रीकृष्णाच्या सर्वव्यापकतेची जाणीव देते.
श्लोक ३:
एवमेतद्यथात्थ त्वमात्मानं परमेश्वर।
द्रष्टुमिच्छामि ते रूपमैश्वरं पुरुषोत्तम॥ ३॥
- मराठी अर्थ: हे परमेश्वर, पुरुषोत्तम, तू जसे स्वतःबद्दल सांगतोस, तसे तुझे ऐश्वर्यपूर्ण रूप मला पाहायचे आहे.
- सविस्तर माहिती: अर्जुन श्रीकृष्णाला त्यांचे ऐश्वर्यपूर्ण रूप दाखवण्याची विनंती करतो. तो त्यांच्या विश्वरूपाचा अनुभव घेऊ इच्छितो. ही विनंती अर्जुनाच्या आध्यात्मिक जिज्ञासेचे प्रतीक आहे.
श्लोक ४:
मन्यसे यदि तच्छक्यं मया द्रष्टुमिति प्रभो।
योगेश्वर ततो मे त्वं दर्शयात्मानमव्ययम्॥ ४॥
- मराठी अर्थ: हे प्रभो, योगेश्वर, जर तू माझ्याकडून ते रूप पाहणे शक्य समजतोस, तर मला तुझे अव्यय (नाशरहित) स्वरूप दाखव.
- सविस्तर माहिती: अर्जुन श्रीकृष्णाला त्यांचे नाशरहित स्वरूप दाखवण्याची विनंती करतो. तो त्यांच्या विश्वरूपाचा अनुभव घेऊ इच्छितो. ही विनंती अर्जुनाच्या भक्तिभावाचे प्रतीक आहे.
श्लोक ५:
श्रीभगवानुवाच:
पश्य मे पार्थ रूपाणि शतशोऽथ सहस्रशः।
नानाविधानि दिव्यानि नानावर्णाकृतीनि च॥ ५॥
- मराठी अर्थ: श्रीभगवान म्हणाले, हे पार्थ (अर्जुना), माझी शतशः आणि सहस्रशः दिव्य, नानाविध, आणि नानावर्णाकृतींची रूपे पाहा.
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण अर्जुनाला त्यांची असंख्य दिव्य रूपे दाखवतात. ते सांगतात की त्यांची रूपे विविध प्रकारची आणि विविध रंगांची आहेत. हे त्यांच्या सर्वव्यापकतेचे प्रतीक आहे.
श्लोक ६:
पश्यादित्यान्वसून्रुद्रानश्विनौ मरुतस्तथा।
बहून्यदृष्टपूर्वाणि पश्याश्चर्याणि भारत॥ ६॥
- मराठी अर्थ: हे भारत (अर्जुना), आदित्य, वसु, रुद्र, अश्विनीकुमार, मरुत, आणि इतर अनेक अदृष्टपूर्व आश्चर्यकारक रूपे पाहा.
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण अर्जुनाला आदित्य, वसु, रुद्र, अश्विनीकुमार, मरुत, आणि इतर अनेक अदृष्टपूर्व आश्चर्यकारक रूपे दाखवतात. हे रूपे श्रीकृष्णाच्या विश्वरूपाचे भाग आहेत.
श्लोक ७:
इहैकस्थं जगत्कृत्स्नं पश्याद्य सचराचरम्।
मम देहे गुडाकेश यच्चान्यद्द्रष्टुमिच्छसि॥ ७॥
- मराठी अर्थ: हे गुडाकेश (अर्जुना), आज माझ्या देहात सर्व चर आणि अचर जग एकाच ठिकाणी पाहा. तसेच जे काही तू पाहू इच्छितोस, ते सर्व पाहा.
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण अर्जुनाला सांगतात की त्यांच्या देहात सर्व चर आणि अचर जग एकाच ठिकाणी आहे. अर्जुन जे काही पाहू इच्छितो, ते सर्व त्याला दाखवले जाईल. हे श्रीकृष्णाच्या सर्वव्यापकतेचे प्रतीक आहे.
श्लोक ८:
न तु मां शक्यसे द्रष्टुमनेनैव स्वचक्षुषा।
दिव्यं ददामि ते चक्षुः पश्य मे योगमैश्वरम्॥ ८॥
- मराठी अर्थ: पण तू माझे हे रूप तुझ्या सामान्य डोळ्यांनी पाहू शकणार नाहीस. म्हणून मी तुला दिव्य दृष्टी देतो. माझे ऐश्वर्यपूर्ण योग पाहा.
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण सांगतात की अर्जुन त्यांचे विश्वरूप सामान्य डोळ्यांनी पाहू शकत नाही. म्हणून ते त्याला दिव्य दृष्टी देतात आणि त्यांचे ऐश्वर्यपूर्ण योग दाखवतात. हे दिव्य दृष्टी अर्जुनाला आध्यात्मिक अनुभव घेण्यास मदत करते.
श्लोक ९:
सञ्जय उवाच:
एवमुक्त्वा ततो राजन्महायोगेश्वरो हरिः।
दर्शयामास पार्थाय परमं रूपमैश्वरम्॥ ९॥
- मराठी अर्थ: सञ्जय म्हणाला, हे राजा (धृतराष्ट्रा), असे म्हणून महायोगेश्वर श्रीहरींनी अर्जुनाला त्यांचे परम ऐश्वर्यपूर्ण रूप दाखवले.
- सविस्तर माहिती: सञ्जय धृतराष्ट्राला सांगतो की श्रीकृष्णांनी अर्जुनाला त्यांचे परम ऐश्वर्यपूर्ण रूप दाखवले. हे रूप अत्यंत भव्य आणि दिव्य आहे.
श्लोक १०-११:
अनेकवक्त्रनयनमनेकाद्भुतदर्शनम्।
अनेकदिव्याभरणं दिव्यानेकोद्यतायुधम्॥ १०॥
दिव्यमाल्याम्बरधरं दिव्यगन्धानुलेपनम्।
सर्वाश्चर्यमयं देवमनन्तं विश्वतोमुखम्॥ ११॥
- मराठी अर्थ: अनेक तोंडे, अनेक डोळे, अनेक आश्चर्यकारक दृश्ये, अनेक दिव्य अलंकार, अनेक दिव्य शस्त्रे, दिव्य माळा आणि वस्त्रे, दिव्य सुगंधी अंगराग, सर्व आश्चर्यांनी भरलेले, अनंत, आणि सर्व दिशांना तोंड असलेले देव.
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्णाचे विश्वरूप अनेक तोंडे, डोळे, आश्चर्यकारक दृश्ये, दिव्य अलंकार, शस्त्रे, माळा, वस्त्रे, सुगंधी अंगराग, आणि सर्व दिशांना तोंड असलेले आहे. हे रूप सर्व आश्चर्यांनी भरलेले आहे.
श्लोक १२:
दिवि सूर्यसहस्रस्य भवेद्युगपदुत्थिता।
यदि भाः सदृशी सा स्याद्भासस्तस्य महात्मनः॥ १२॥
- मराठी अर्थ: जर आकाशात एकाच वेळी हजारो सूर्य उगवले, तर त्यांचा प्रकाश श्रीकृष्णाच्या तेजाच्या समान होईल.
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्णाचे तेज इतके प्रखर आहे की हजारो सूर्य एकाच वेळी उगवले तरीही त्यांचा प्रकाश श्रीकृष्णाच्या तेजाच्या समान होणार नाही. हे त्यांच्या अमर्याद ऐश्वर्याचे प्रतीक आहे.
श्लोक १३:
तत्रैकस्थं जगत्कृत्स्नं प्रविभक्तमनेकधा।
अपश्यद्देवदेवस्य शरीरे पाण्डवस्तदा॥ १३॥
- मराठी अर्थ: त्यावेळी पांडव (अर्जुन) याने देवदेव (श्रीकृष्ण) यांच्या शरीरात संपूर्ण जग एकाच ठिकाणी विविध प्रकारे विभागलेले पाहिले.
- सविस्तर माहिती: अर्जुन श्रीकृष्णाच्या शरीरात संपूर्ण जग एकाच ठिकाणी विविध प्रकारे विभागलेले पाहतो. हे त्यांच्या विश्वरूपाचे दर्शन आहे. यात सर्व देवता, ऋषी, प्राणी, आणि सृष्टीचे सर्व अस्तित्व समाविष्ट आहे.
श्लोक १४:
ततः स विस्मयाविष्टो हृष्टरोमा धनञ्जयः।
प्रणम्य शिरसा देवं कृताञ्जलिरभाषत॥ १४॥
- मराठी अर्थ: त्यानंतर धनंजय (अर्जुन) विस्मयाने भरला आणि त्याचे केस उभे राहिले. त्याने देवाला (श्रीकृष्णाला) डोके वंदन करून कृतांजली करून हे म्हटले.
- सविस्तर माहिती: अर्जुन श्रीकृष्णाच्या विश्वरूपाच्या दर्शनाने विस्मयाने भरला आणि त्याचे केस उभे राहिले. त्याने श्रीकृष्णाला वंदन करून कृतांजली केली. हे त्याच्या भक्तिभावाचे प्रतीक आहे.
श्लोक १५:
अर्जुन उवाच:
पश्यामि देवांस्तव देव देहे सर्वांस्तथा भूतविशेषसंघान्।
ब्रह्माणमीशं कमलासनस्थमृषींश्च सर्वानुरगांश्च दिव्यान्॥ १५॥
- मराठी अर्थ: अर्जुन म्हणाला, हे देव (श्रीकृष्णा), मी तुझ्या देहात सर्व देवता, सर्व प्राण्यांचे समूह, ब्रह्मदेव, शिवजी, सर्व ऋषी, आणि दिव्य सर्प पाहतो.
- सविस्तर माहिती: अर्जुन श्रीकृष्णाच्या विश्वरूपात सर्व देवता, प्राणी, ब्रह्मदेव, शिवजी, ऋषी, आणि दिव्य सर्प पाहतो. हे त्यांच्या सर्वव्यापकतेचे प्रतीक आहे. 🙏
श्लोक १६:
बहूनि मे व्यतीतानि जन्मानि तव चार्जुन।
तान्यहं वेद सर्वाणि न त्वं वेत्थ परन्तप॥ १६॥
- मराठी अर्थ: हे परंतप (अर्जुना), माझी आणि तुझी अनेक जन्मे झाली आहेत. मी ती सर्व जाणतो, पण तू ती जाणत नाहीस.
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण सांगतात की त्यांना आणि अर्जुनाला अनेक जन्मे झाली आहेत. ते सर्व जन्मे त्यांना माहित आहेत, पण अर्जुनाला ती माहित नाहीत. हे श्रीकृष्णाच्या सर्वज्ञतेचे प्रतीक आहे. 🕉️
श्लोक १७:
किरीटिनं गदिनं चक्रहस्तमिच्छामि त्वां द्रष्टुमहं तथैव।
तेनैव रूपेण चतुर्भुजेन सहस्रबाहो भव विश्वमूर्ते॥ १७॥
- मराठी अर्थ: हे विश्वमूर्ते, सहस्रबाहो, मी तुला मुकुटधारी, गदाधारी, चक्रधारी, आणि चतुर्भुज रूपात पाहू इच्छितो.
- सविस्तर माहिती: अर्जुन श्रीकृष्णाला त्यांच्या चतुर्भुज रूपात पाहू इच्छितो, ज्यामध्ये ते मुकुटधारी, गदाधारी, आणि चक्रधारी आहेत. हे रूप श्रीकृष्णाच्या दिव्य ऐश्वर्याचे प्रतीक आहे. 🌟
श्लोक १८:
वक्त्राणि ते त्वरमाणा विशन्ति दंष्ट्राकरालानि भयानकानि।
केचिद्विलग्ना दशनान्तरेषु संदृश्यन्ते चूर्णितैरुत्तमाङ्गैः॥ १८॥
- मराठी अर्थ: ते तुझी भयानक आणि दंष्ट्राकराल तोंडे पाहत आहेत. काही लोक तुझ्या दातांच्या दरम्यान अडकले आहेत आणि त्यांचे डोके चूर्णित झाले आहेत.
- सविस्तर माहिती: अर्जुन श्रीकृष्णाच्या भयानक रूपातील दंष्ट्राकराल तोंडे पाहतो. या तोंडांमध्ये काही लोक अडकले आहेत आणि त्यांचे डोके चूर्णित झाले आहेत. हे रूप संहारक आणि भयानक आहे. 🔥
श्लोक १९:
यथा नदीनां बहवोऽम्बुवेगाः समुद्रमेवाभिमुखा द्रवन्ति।
तथा तवामी नरलोकवीरा विशन्ति वक्त्राण्यभिविज्वलन्ति॥ १९॥
- मराठी अर्थ: जसे नद्यांचे अनेक पाण्याचे प्रवाह समुद्राकडे वाहतात, तसे हे नरलोकवीर तुझ्या तेजस्वी तोंडांमध्ये प्रवेश करत आहेत.
- सविस्तर माहिती: अर्जुन श्रीकृष्णाच्या तोंडांमध्ये नरलोकवीर प्रवेश करताना पाहतो. हे रूप संहारक आणि भयानक आहे, ज्यामध्ये सर्व काही श्रीकृष्णात लीन होत आहे. 🌊
श्लोक २०:
यथा प्रदीप्तं ज्वलनं पतङ्गा विशन्ति नाशाय समृद्धवेगाः।
तथैव नाशाय विशन्ति लोकास्तवापि वक्त्राणि समृद्धवेगाः॥ २०॥
- मराठी अर्थ: जसे पतंगे जळत्या ज्वालांमध्ये नाशासाठी प्रवेश करतात, तसे हे लोक तुझ्या तोंडांमध्ये नाशासाठी प्रवेश करत आहेत.
- सविस्तर माहिती: अर्जुन श्रीकृष्णाच्या तोंडांमध्ये लोक नाशासाठी प्रवेश करताना पाहतो. हे रूप संहारक आणि भयानक आहे, ज्यामध्ये सर्व काही श्रीकृष्णात लीन होत आहे. 🔥🙏
श्लोक २१:
लेलिह्यसे ग्रसमानः समन्ताल्लोकान्समग्रान्वदनैर्ज्वलद्भिः।
तेजोभिरापूर्य जगत्समग्रं भासस्तवोग्राः प्रतपन्ति विष्णो॥ २१॥
- मराठी अर्थ: हे विष्णो, तू तुझ्या ज्वलंत तोंडांनी सर्व लोकांना गिळतोस. तुझे तेज संपूर्ण जग व्यापून आहे आणि तुझे भयानक किरण प्रखर आहेत.
- सविस्तर माहिती: अर्जुन श्रीकृष्णाच्या ज्वलंत तोंडांनी सर्व लोक गिळताना पाहतो. त्यांचे तेज संपूर्ण जग व्यापून आहे आणि त्यांचे किरण अत्यंत प्रखर आहेत. हे रूप संहारक आणि भयानक आहे. 🌟🔥
श्लोक २२:
अमी हि त्वां सुरसंघा विशन्ति केचिद्भीताः प्राञ्जलयो गृणन्ति।
स्वस्तीत्युक्त्वा महर्षिसिद्धसंघाः स्तुवन्ति त्वां स्तुतिभिः पुष्कलाभिः॥ २२॥
- मराठी अर्थ: हे देव, सुरसंघ तुझ्यात प्रवेश करत आहेत. काही भीत आहेत आणि प्राञ्जलि करून तुझी स्तुती करत आहेत. महर्षी आणि सिद्ध संघ "स्वस्ति" म्हणून तुझी स्तुती करत आहेत.
- सविस्तर माहिती: अर्जुन श्रीकृष्णाच्या रूपात सुरसंघ, महर्षी, आणि सिद्ध संघ त्यांची स्तुती करताना पाहतो. काही भीत आहेत आणि प्राञ्जलि करून त्यांची स्तुती करत आहेत. हे रूप दिव्य आणि भयानक आहे. 🙏🌟
श्लोक २३:
रुद्रादित्या वसवो ये च साध्या विश्वेऽश्विनौ मरुतश्चोष्मपाश्च।
गन्धर्वयक्षासुरसिद्धसंघा वीक्षन्ते त्वां विस्मिताश्चैव सर्वे॥ २३॥
- मराठी अर्थ: रुद्र, आदित्य, वसु, साध्य, विश्वेदेव, अश्विनीकुमार, मरुत, उष्मप, गंधर्व, यक्ष, असुर, आणि सिद्ध संघ तुला पाहून विस्मित आहेत.
- सविस्तर माहिती: अर्जुन श्रीकृष्णाच्या रूपात रुद्र, आदित्य, वसु, साध्य, विश्वेदेव, अश्विनीकुमार, मरुत, उष्मप, गंधर्व, यक्ष, असुर, आणि सिद्ध संघ त्यांना पाहून विस्मित आहेत. हे रूप दिव्य आणि भयानक आहे. 🌟🙏
श्लोक २४:
रूपं महत्ते बहुवक्त्रनेत्रं महाबाहो बहुबाहूरुपादम्।
बहूदरं बहुदंष्ट्राकरालं दृष्ट्वा लोकाः प्रव्यथितास्तथाहम्॥ २४॥
- मराठी अर्थ: हे महाबाहो, तुझे महान, अनेक तोंडे, डोळे, हात, पाय, उदर, आणि दंष्ट्राकराल रूप पाहून लोक भयभीत आहेत आणि मीही भयभीत आहे.
- सविस्तर माहिती: अर्जुन श्रीकृष्णाच्या भयानक रूपात अनेक तोंडे, डोळे, हात, पाय, उदर, आणि दंष्ट्राकराल रूप पाहतो. हे रूप पाहून लोक आणि अर्जुन भयभीत आहेत. 😨🔥
श्लोक २५:
नभःस्पृशं दीप्तमनेकवर्णं व्यात्ताननं दीप्तविशालनेत्रम्।
दृष्ट्वा हि त्वां प्रव्यथितान्तरात्मा धृतिं न विन्दामि शमं च विष्णो॥ २५॥
- मराठी अर्थ: हे विष्णो, तुझे आकाशास्पर्शी, प्रखर, अनेक रंगांचे, विवृत तोंड, आणि प्रखर विशाल डोळे पाहून माझा अंतरात्मा भयभीत आहे. मला धैर्य आणि शांती मिळत नाही.
- सविस्तर माहिती: अर्जुन श्रीकृष्णाच्या भयानक रूपात आकाशास्पर्शी, प्रखर, अनेक रंगांचे, विवृत तोंड, आणि प्रखर विशाल डोळे पाहतो. हे रूप पाहून त्याला भीती वाटते आणि त्याला धैर्य आणि शांती मिळत नाही. 😨🌈
श्लोक २६:
अमी च त्वां धृतराष्ट्रस्य पुत्राः सर्वे सहैवावनिपालसंघैः।
भीष्मो द्रोणः सूतपुत्रस्तथासौ सहास्मदीयैरपि योधमुख्यैः॥ || ११-२६ ||
- मराठी अर्थ: हे कृष्ण, धृतराष्ट्राचे पुत्र (कौरव), अनेक राजे, भीष्म, द्रोण, कर्ण आणि आमच्या पक्षातीलही प्रमुख योद्धे तुझ्या भयानक मुखांमध्ये वेगाने प्रवेश करत आहेत.
- सविस्तर माहिती: अर्जुनाला श्रीकृष्णाचे विश्वरूप पाहताना भय वाटते. त्याला स्पष्ट दिसते की कौरवांचे संपूर्ण सैन्य, ज्यामध्ये भीष्म, द्रोण, कर्ण आणि इतर मोठे योद्धे आहेत, ते सर्व श्रीकृष्णाच्या प्रलयंकारी मुखांमध्ये प्रवेश करत आहेत. या दृश्यमधून अर्जुनाला हे समजते की हे युद्ध आधीच ठरले आहे आणि अनेक महायोद्धे नष्ट होणार आहेत. 🔥🙏
श्लोक २७:
वक्त्राणि ते त्वरमाणा विशन्ति दंष्ट्राकरालानि भयानकानि।
केचिद्विलग्ना दशनान्तरेषु संदृश्यन्ते चूर्णितैरुत्तमाङ्गैः॥ || ११-२७ ||
- मराठी अर्थ: तुझ्या उघड्या, तीक्ष्ण दातांनी युक्त भयंकर मुखांमध्ये ते वेगाने शिरत आहेत. काहींची शिरे तुझ्या दातांमध्ये चिरडली जात आहेत आणि त्यांचे देह चूर्ण होत आहेत.
- सविस्तर माहिती: अर्जुनाला युद्धाच्या भविष्याचा आढावा लागतो. कौरव सैन्य कृष्णाच्या मुखात विलीन होत आहे, आणि याचा अर्थ त्यांचा अंत ठरलेला आहे. 💀🔥
श्लोक २८:
यथा नदीनां बहवोऽम्बुवेगाः समुद्रमेवाभिमुखा द्रवन्ति।
तथा तवामी नरलोकवीरा विशन्ति वक्त्राण्यभिविज्वलन्ति॥ || ११-२८ ||
- मराठी अर्थ: जसे अनेक नद्या आपल्या जलप्रवाहाने समुद्रात विलीन होतात, तसे हे नरलोकातील वीर तुझ्या तेजस्वी मुखांमध्ये प्रवेश करत आहेत.
- सविस्तर माहिती: ज्या प्रकारे नद्या अखेरीस समुद्रात विलीन होतात, त्याचप्रमाणे युद्धात सर्व योद्धे श्रीकृष्णाच्या काळस्वरूपी मुखात समर्पित होत आहेत. 🌊🌀
श्लोक २९:
यथा प्रदीप्तं ज्वलनं पतंगाः विशन्ति नाशाय समृद्धवेगाः।
तथैव नाशाय विशन्ति लोकास्तवापि वक्त्राणि समृद्धवेगाः॥ || ११-२९ ||
- मराठी अर्थ: जसे पतंगे प्रखर ज्वालेमध्ये वेगाने प्रवेश करून स्वतःचा नाश करतात, तसेच हे लोक (योद्धे) वेगाने तुझ्या मुखांमध्ये प्रवेश करत आहेत आणि नष्ट होत आहेत.
- सविस्तर माहिती: या श्लोकात युद्धाच्या अनिवार्य परिणामाचे वर्णन आहे. योद्धे परिस्थितीमुळे युद्धात उतरतात, परंतु त्यांचा नाश निश्चित आहे. 🔥🦋
श्लोक ३०:
लेलिह्यसे ग्रसमानः समन्ताल्लोकान्समग्रान्वदनैर्ज्वलद्भिः।
तेजोभिरापूर्य जगत्समग्रं भासस्तवोग्राः प्रतपन्ति विष्णो॥ || ११-३० ||
- मराठी अर्थ: हे विष्णो, तू आपल्या प्रज्वलित मुखांनी सर्व लोकांना सर्व बाजूंनी गिळून टाकत आहेस. तुझ्या प्रखर तेजाने संपूर्ण जग प्रदीप्त झाले आहे आणि ते तुझ्या उग्र तेजाने संतप्त होत आहे.
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्णाच्या विश्वरूपात संहारक शक्ती स्पष्ट दिसते. युद्ध त्याच्या लीलेचा एक भाग आहे आणि त्यात संपूर्ण सैन्य नष्ट होणार आहे. ⚡🌍
श्लोक ३१:
आख्याहि मे को भवानोऽग्ररूपो नमोऽस्तु ते देववर प्रसीद।
विज्ञातुमिच्छामि भवंतमाद्यं न हि प्रजानामि तव प्रवृत्तिम्॥ || ११-३१ ||
- मराठी अर्थ: हे देवश्रेष्ठ, हे कृपाळू, तू कोण आहेस या भयानक रूपात? मी तुला प्रणाम करतो. कृपया माझ्यावर कृपा कर आणि मला तुझे सत्यस्वरूप समजावून सांग, कारण मला तुझ्या लीलेचा काहीही बोध होत नाही.
- सविस्तर माहिती: अर्जुन विश्वरूप पाहून स्तंभित आणि घाबरलेला आहे. तो नम्रतेने श्रीकृष्णाला विचारतो की, हे अद्भुत आणि भयंकर रूप दाखवण्यामागचा हेतू काय आहे. 🙏🔱
श्लोक ३२:
श्रीभगवानुवाच:
कालोऽस्मि लोकक्षयकृत्प्रवृद्धो लोकान्समाहर्तुमिह प्रवृत्तः।
ऋतेऽपि त्वां न भविष्यन्ति सर्वे येऽवस्थिताः प्रत्यनीकेषु योधाः॥
- मराठी अर्थ: भगवान श्रीकृष्ण म्हणतात - मीच काल (महाकाळ) आहे, जो सर्व लोकांचा संहार करणारा आहे. मी आता या लोकांचा नाश करण्यासाठी येथे आलो आहे. युद्धभूमीवर उभे असलेले हे सर्व योद्धे, तुझ्या लढण्याने किंवा न लढण्यानेही, नष्ट होणार आहेत.
- सविस्तर माहिती: या श्लोकात श्रीकृष्ण अर्जुनाला सत्य सांगतात की तो फक्त एक निमित्तमात्र आहे. कालचक्र कोणालाही वाचवणार नाही आणि हे सर्व योद्धे आधीच नष्ट होण्याचे ठरले आहे. त्यामुळे अर्जुनाने मोह सोडून आपल्या कर्मावर लक्ष केंद्रित करावे.
श्लोक ३३:
तस्मात्त्वमुत्तिष्ठ यशो लभस्व जित्वा शत्रून् भुङ्क्ष्व राज्यं समृद्धम्।
मयैवैते निहताः पूर्वमेव निमित्तमात्रं भव सव्यसाचिन्॥
- मराठी अर्थ: म्हणूनच, हे अर्जुना, उठ आणि यश प्राप्त कर. आपल्या शत्रूंवर विजय मिळव आणि समृद्ध राज्याचा उपभोग घे. हे सर्व योद्धे मी आधीच ठार केले आहेत; तू फक्त निमित्तमात्र आहेस.
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण अर्जुनाला सांगतात की विजय त्याच्यासाठी निश्चित आहे. त्याने केवळ युद्ध करून नियतीला पूर्ण करायचे आहे. त्याला निष्क्रिय न राहता धर्मासाठी आपली जबाबदारी स्वीकारायची आहे.
श्लोक ३४:
द्रोणं च भीष्मं च जयद्रथं च कर्णं तथान्यानपि योधवीरान्।
मया हतांस्त्वं जहि मा व्यथिष्ठा युध्यस्व जेतासि रणे सपत्नान्॥
- मराठी अर्थ: द्रोण, भीष्म, जयद्रथ, कर्ण आणि इतर अनेक वीर मी आधीच ठार केले आहेत. म्हणून तू काळजी करू नकोस. निर्भय होऊन लढ, आणि युद्धात आपल्या शत्रूंवर विजय मिळव.
- सविस्तर माहिती: या श्लोकात श्रीकृष्ण अर्जुनाला आत्मविश्वास देतात. त्याला सांगतात की धर्मयुद्धात तो जिंकणार आहे आणि भीती सोडून निर्भयपणे लढले पाहिजे.
श्लोक ३५:
सञ्जय उवाच:
एतच्छ्रुत्वा वचनं केशवस्य कृताञ्जलिर्वेपमानः किरीटी।
नमस्कृत्वा भूय एवाह कृष्णं सगद्गदं भीतभीतः प्रणम्य॥
- मराठी अर्थ: संजय म्हणतो - केशवांचे हे शब्द ऐकून अर्जुनाने हात जोडले, त्याचा अंग कंप पावत होता. तो भीतभीत कृष्णाला पुन्हा नमस्कार करून कापऱ्या आवाजात बोलू लागला.
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्णाचे विश्वरूप पाहून आणि त्यांचे कठोर शब्द ऐकून अर्जुन अजून अधिक भयभीत होतो. त्याला श्रीकृष्णाच्या महानता आणि अपरंपार शक्तीची जाणीव होते.
श्लोक ३६:
अर्जुन उवाच:
स्थाने हृषीकेश तव प्रकीर्त्या जगत्प्रहृष्यत्यनुरज्यते च।
रक्षांसि भीतानि दिशो द्रवन्ति सर्वे नमस्यन्ति च सिद्धसङ्घाः॥
- मराठी अर्थ: अर्जुन म्हणतो - हे हृषीकेश, तुझे नामस्मरण ऐकून संपूर्ण विश्व आनंदित होते आणि तुझ्यावर प्रेम करते. पण राक्षस भयभीत होऊन सर्व दिशांना पळून जातात आणि सिद्ध पुरुष तुला नमन करतात.
- सविस्तर माहिती: अर्जुनाला समजते की श्रीकृष्ण हे संपूर्ण विश्वाचे नियंता आहेत. त्यांचे भक्त आनंदित होतात, तर दुष्ट प्रवृत्ती असलेले भयभीत होतात.
श्लोक ३७:
कस्माच्च ते न नमेरन्महात्मन् गरीयसे ब्रह्मणोऽप्यादिकर्त्रे।
अनन्त देवेश जगन्निवास त्वमक्षरं सदसत्तत्परं यत्॥
- मराठी अर्थ: हे महात्मन्, तुला नमस्कार करणे हे योग्यच आहे. कारण तू ब्रह्मापेक्षाही श्रेष्ठ आहेस. हे अनंत, हे देवाधिदेव, हे विश्वरूप, तू नाशरहित आहेस आणि सत-असत दोन्हींपेक्षा श्रेष्ठ आहेस.
- सविस्तर माहिती: या श्लोकात अर्जुन श्रीकृष्णाच्या परमत्वाची स्तुती करतो. तो जाणतो की श्रीकृष्ण हे सृष्टीचे मूळ कारण आहेत आणि त्यांचे अस्तित्व अनंत आहे.
श्लोक ३८:
त्वमादिदेवः पुरुषः पुराणस्त्वमस्य विश्वस्य परं निधानम्।
वेत्तासि वेद्यं च परं च धाम त्वया ततं विश्वमनन्तरूप॥
- मराठी अर्थ: तू आदि देव आहेस, अनादी आणि सनातन पुरुष आहेस. हे विश्वरूप, संपूर्ण विश्वाच्या अंतिम आश्रयस्थानी तूच आहेस. तू सर्वज्ञ आहेस, तूच जाणण्यासारखे आहेस आणि तूच परमधाम आहेस. संपूर्ण विश्व तुझ्यानेच व्यापलेले आहे.
- सविस्तर माहिती: या श्लोकात अर्जुन श्रीकृष्णाच्या अनंतत्वाची ओळख पटवतो. त्यांना सर्व विश्वाचा आधार मानतो आणि त्यांच्या असीम शक्तीचा गौरव करतो.
श्लोक ३९:
वायुर्यमोऽग्निर्वरुणः शशाङ्कः प्रजापतिस्त्वं प्रपितामहश्च।
नमो नमस्तेऽस्तु सहस्रकृत्वः पुनश्च भूयोऽपि नमो नमस्ते॥
- मराठी अर्थ: तू वायू आहेस, तू यम आहेस, तू अग्नि आहेस, तू वरुण आहेस, तू चंद्र आहेस, तू प्रजापती आहेस आणि तूच सर्वांचा पितामह आहेस. मी तुला हजारो वेळा नमस्कार करतो, पुन्हा पुन्हा तुला वंदन करतो.
- सविस्तर माहिती: या श्लोकात अर्जुन श्रीकृष्णाच्या सर्वव्यापकतेला मान्यता देतो. तेच विश्वातील प्रत्येक शक्ती आणि तत्वांचे मूळ आहेत, म्हणून अर्जुन त्यांना नतमस्तक होतो.
श्लोक ४०:
नमः पुरस्तादथ पृष्ठतस्ते नमोऽस्तु ते सर्वत एव सर्व।
अनन्तवीर्यामितविक्रमस्त्वं सर्वं समाप्नोषि ततोऽसि सर्वः॥
- मराठी अर्थ: तुला पुढून, मागून आणि प्रत्येक दिशेने नमस्कार असो. हे अनंत सामर्थ्यवान, तुझी शक्ती अमर्याद आहे. तू संपूर्ण विश्व व्यापलेले आहेस, म्हणूनच तूच सर्व आहेस.
- सविस्तर माहिती: या श्लोकात अर्जुनाने पूर्णतः समर्पणाची भावना व्यक्त केली आहे. श्रीकृष्ण विश्वाच्या प्रत्येक दिशेने विद्यमान आहेत, म्हणून अर्जुन त्यांना सर्वत्र वंदन करतो.
श्लोक ४१-४२:
सखेति मत्वा प्रसभं यदुक्तं हे कृष्ण हे यादव हे सखेति।
अजानता महिमानं तवेदं मया प्रमादात्प्रणयेन वापि॥
यच्चावहासार्थमसत्कृतोऽसि विहारशय्यासनभोजनेषु।
एकोऽथ वाप्यच्युत तत्समक्षं तत्क्षामये त्वामहमप्रमेयम्॥
- मराठी अर्थ: हे कृष्ण, हे यादव, हे सखा! तुला माझा मित्र समजून मी अजाणतेपणी तुझ्याशी जे काही बोललो किंवा विनोद केला, ते सर्व माझ्या अज्ञानाने किंवा प्रेमाने केले. तसेच, तू माझ्याबरोबर खेळताना, झोपताना, बसताना किंवा खाताना असताना मी तुला जो अपमानकारक वागणूक दिली, तिच्यासाठी मी तुझी क्षमा मागतो.
- सविस्तर माहिती: या श्लोकात अर्जुन आपली चूक कबूल करतो. श्रीकृष्णाच्या महानतेचा पूर्ण बोध न झाल्यामुळे तो त्यांच्याशी मित्रत्वाने वागत होता. आता विश्वरूप दर्शन झाल्यानंतर, अर्जुन त्यांची क्षमा मागतो.
श्लोक ४३:
पितासि लोकस्य चराचरस्य त्वमस्य पूज्यश्च गुरुर्गरीयान्।
न त्वत्समोऽस्त्यभ्यधिकः कुतोऽन्यो लोकत्रयेऽप्यप्रतिमप्रभाव॥
- मराठी अर्थ: हे भगवान, तूच या संपूर्ण चराचर सृष्टीचा पिता आहेस. तू पूज्यनीय आहेस आणि सर्वांपेक्षा महान गुरु आहेस. या तीनही लोकांमध्ये तुझ्यासारखा दुसरा कोणीही नाही, तुझ्या प्रभावाची तोड कुणाकडेही नाही.
- सविस्तर माहिती: या श्लोकात अर्जुन श्रीकृष्णाच्या विश्वातील सर्वोच्च स्थानाची कबुली देतो. तेच या संपूर्ण सृष्टीचे आधारस्थान आहेत आणि त्यांचा प्रभाव अतुलनीय आहे.
श्लोक ४४:
तस्मात्प्रणम्य प्रणिधाय कायं प्रसादये त्वामहमीशमीड्यम्।
पितेव पुत्रस्य सखेव सख्युः प्रियः प्रियायार्हसि देव सोढुम्॥
- मराठी अर्थ: म्हणूनच, मी तुला नमस्कार करतो आणि शरीर झुकवून तुला वंदन करतो. हे प्रभु, मी तुझी कृपा मागतो. जसे पिता पुत्राला क्षमा करतो, जसे मित्र मित्राला क्षमा करतो किंवा प्रियजन प्रिय व्यक्तीला क्षमा करतात, तसे तूही माझी चूक माफ कर.
- सविस्तर माहिती: अर्जुन आपल्या त्रुटींची जाणीव ठेवून श्रीकृष्णाची क्षमा मागतो. तो नम्र भावनेने त्यांना आपल्या पित्यासारखे, मित्रासारखे आणि प्रियजनांसारखे मानतो.
श्लोक ४५:
अदृष्टपूर्वं हृषितोऽस्मि दृष्ट्वा भयेन च प्रव्यथितं मनो मे।
तदेव मे दर्शय देवरूपं प्रसीद देवेश जगन्निवास॥
- मराठी अर्थ: तुझे हे अद्भुत रूप पाहून मी आनंदी झालो आहे, पण त्याच वेळी माझे मन भीतीने व्याकुळ झाले आहे. म्हणून, हे देवाधिदेव, हे जगाचे निवासस्थान, तू पुन्हा तुझे सामान्य रूप दाखव आणि माझ्यावर कृपा कर.
- सविस्तर माहिती: अर्जुनाने विश्वरूप पाहून जरी असीम आनंद मिळवला, तरी त्याला भीतीही वाटली. तो श्रीकृष्णाला विनंती करतो की त्यांनी पुन्हा आपले सौम्य रूप दाखवावे.
श्लोक ४६:
किरीटिनं गदिनं चक्रहस्तं इच्छामि त्वां द्रष्टुमहं तथैव।
तेनैव रूपेण चतुर्भुजेन सहस्रबाहो भव विश्वमूर्ते॥
- मराठी अर्थ: हे विश्वमूर्ते, मी तुला पुन्हा त्या चतुर्भुज रूपात पाहू इच्छितो, जिथे तू मुकुट घातलेला आहेस, गदा, चक्र आणि शंख धारण केलेला आहेस.
- सविस्तर माहिती: अर्जुन विश्वरूपाच्या भव्यतेने स्तंभित झाला आहे. म्हणून तो श्रीकृष्णाला विनंती करतो की त्यांनी पुन्हा आपले सामान्य चतुर्भुज रूप (विश्णुरूप) दाखवावे.
श्लोक ४७:
श्रीभगवानुवाच:
मया प्रसन्नेन तवार्जुनेदं रूपं परं दर्शितमात्मयोगात्।
तेजोमयं विश्वमनन्तमाद्यं यन्मे त्वदन्येन न दृष्टपूर्वम्॥
- मराठी अर्थ: भगवान श्रीकृष्ण म्हणतात - हे अर्जुना, माझ्या कृपेने मी तुला माझे हे दिव्य, तेजस्वी, अनंत आणि आद्य विश्वरूप दाखवले आहे. तुला हे रूप माझ्या योगशक्तीने पाहायला मिळाले आहे आणि तुझ्याशिवाय कोणीही आधी हे पाहिलेले नाही.
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण अर्जुनाला सांगतात की हे विश्वरूप फक्त त्यांच्या कृपेनेच पाहता येते. कोणत्याही सामर्थ्यशाली किंवा ज्ञानी व्यक्तीलाही सहजपणे हे रूप पाहता येत नाही.
श्लोक ४८:
न वेदयज्ञाध्ययनैर्न दानैर् न च क्रियाभिर्न तपोभिरुग्रैः।
एवंरूपः शक्य अहं नृलोके दृष्टुं त्वदन्येन कुरुप्रवीर॥
- मराठी अर्थ: हे कुरुश्रेष्ठ अर्जुना, वेदाध्ययनाने, यज्ञांनी, दानांनी, कठोर तपस्येने किंवा कोणत्याही धार्मिक कर्मानेही हे माझे विश्वरूप या पृथ्वीतलावर दुसऱ्या कोणालाही पाहता येणार नाही.
- सविस्तर माहिती: या श्लोकात श्रीकृष्ण हे स्पष्ट करतात की फक्त अर्जुनाच्या भक्तीमुळेच त्याला हे विश्वरूप पाहायला मिळाले आहे. हे रूप कोणत्याही कर्माने किंवा तपस्येने सहजपणे प्राप्त करता येणार नाही.
श्लोक ४९:
मा ते व्यथा मा च विमूढभावो दृष्ट्वा रूपं घोरमीदृङ्ममेदम्।
व्यपेतभीः प्रीतमना पुनस्त्वं तदेव मे रूपमिदं प्रपश्य॥
- मराठी अर्थ: हे अर्जुना, माझे हे भयंकर रूप पाहून तू घाबरू नकोस किंवा संभ्रमित होऊ नकोस. आता निर्भय हो, प्रसन्नचित्त हो आणि पुन्हा माझे सौम्य रूप पाहा.
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण अर्जुनाला धीर देतात आणि त्याला पुन्हा आपल्या नेहमीच्या स्वरूपात दर्शन देण्याचे आश्वासन देतात.
श्लोक ५०:
सञ्जय उवाच:
इत्यर्जुनं वासुदेवस्तथोक्त्वा स्वकं रूपं दर्शयामास भूयः।
आश्वासयामास च भीतमेनं भूत्वा पुनः सौम्यवपुर्महात्मा॥
- मराठी अर्थ: संजय म्हणतो - असे म्हणून वासुदेव श्रीकृष्णाने पुन्हा आपले सौम्य स्वरूप अर्जुनाला दाखवले आणि त्याला भयमुक्त केले.
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्णाने अर्जुनाला त्याचे भीषण विश्वरूप दाखवले आणि नंतर पुन्हा आपले नेहमीचे मोहक स्वरूप धारण करून अर्जुनाला शांत केले.
श्लोक ५१:
अर्जुन उवाच:
दृष्ट्वेदं मानुषं रूपं तव सौम्यं जनार्दन।
इदानीमस्मि संवृत्तः सचेताः प्रकृतिं गतः॥
- मराठी अर्थ: अर्जुन म्हणतो - हे जनार्दना, तुझे हे सौम्य मानवी रूप पाहून माझे मन आता स्थिर झाले आहे आणि मी पूर्वस्थितीत आलो आहे.
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्णाने पुन्हा आपले सौम्य रूप धारण केल्यावर अर्जुनाला शांती मिळते. विश्वरूप पाहिल्यानंतर त्याचा जो धक्का बसला होता, तो आता निवळतो.
श्लोक ५२:
श्रीभगवानुवाच:
सुदुर्दर्शमिदं रूपं दृष्टवानसि यन्मम।
देवा अप्यस्य रूपस्य नित्यं दर्शनकाङ्क्षिणः॥
- मराठी अर्थ: भगवान श्रीकृष्ण म्हणतात - तू माझे जे रूप पाहिले आहेस, ते पाहणे अतिशय कठीण आहे. अगदी देवताही या रूपाचे दर्शन घेण्याची सतत इच्छा धरून असतात.
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण अर्जुनाला सांगतात की विश्वरूप हे फारच दुर्मिळ आहे आणि देवतांनाही सहजपणे ते पाहता येत नाही.
श्लोक ५३-५४:
नाहं वेदैर्न तपसा न दानेन न चेज्यया।
शक्य एवंविधो द्रष्टुं दृष्टवानसि मां यथा॥
भक्त्या त्वनन्यया शक्य अहमेवंविधोऽर्जुन।
ज्ञातुं द्रष्टुं च तत्वेन प्रवेष्टुं च परंतप॥
- मराठी अर्थ: हे अर्जुना, वेदाध्ययन, तपश्चर्या, दान किंवा यज्ञाद्वारे मला या स्वरूपात पाहणे शक्य नाही. मात्र, अनन्य भक्तीनेच मला जाणणे, पाहणे आणि प्राप्त करणे शक्य आहे.
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण येथे भक्तीयोगाचे महत्व स्पष्ट करतात. कोणत्याही कर्मकांडापेक्षा अनन्य भक्तीच भगवंताच्या साक्षात्कारासाठी आवश्यक आहे.
श्लोक ५५:
मत्कर्मकृन्मत्परमो मद्भक्तः सङ्गवर्जितः।
निर्वैरः सर्वभूतेषु यः स मामेति पाण्डव॥
- मराठी अर्थ: जो माझ्यासाठी कर्म करतो, जो मला सर्वश्रेष्ठ मानतो, जो माझा भक्त आहे, जो आसक्तीमुक्त आहे आणि जो सर्व प्राणिमात्रांशी वैररहित आहे, तोच मला प्राप्त करतो.
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण शेवटच्या श्लोकात सांगतात की भक्ती, निर्लोभता, अहंकाराचा त्याग आणि प्रेमभावना या गोष्टी भगवंताला प्राप्त करण्यासाठी आवश्यक आहेत.