🕉️ अध्याय ३ 🔱

श्लोक 1

अर्जुन उवाच |
ज्यायसी चेत्कर्मणस्ते मता बुद्धिर्जनार्दन |
तत्किं कर्मणि घोरे मां नियोजयसि केशव ॥ ३-१॥

📖 अर्थ: अर्जुन म्हणाले, "हे जनार्दन, जर तुम्हाला बुद्धी कर्मापेक्षा श्रेष्ठ वाटते, तर मला भयंकर कर्मात का सामील करत आहात?" 🤔💭

श्लोक 2

व्यामिश्रेणेव वाक्येन बुद्धिं मोहयसीव मे |
तदेकं वद निश्चित्य येन श्रेयोऽहमाप्नुयाम् ॥ ३-२॥

📖 अर्थ: "तुम्ही माझी बुद्धी गोंधळात टाकली आहे. कृपया निश्चितपणे सांगा की मला काय करावे लागेल जेणेकरून मी श्रेय (कल्याण) प्राप्त करू शकेन." 🙏📖

श्लोक 3

श्रीभगवानुवाच |
लोकेऽस्मिन्द्विविधा निष्ठा पुरा प्रोक्ता मयानघ |
ज्ञानयोगेन साङ्ख्यानां कर्मयोगेन योगिनाम् ॥ ३-३॥

📖 अर्थ: श्रीकृष्ण म्हणाले, "हे अनघ (निष्पाप), या जगात दोन प्रकारची निष्ठा आहे: ज्ञानयोग (सांख्यांचा मार्ग) आणि कर्मयोग (योग्यांचा मार्ग)." 🕉️🙏

श्लोक 4

न कर्मणामनारम्भान्नैष्कर्म्यं पुरुषोऽश्नुते |
न च संन्यसनादेव सिद्धिं समधिगच्छति ॥ ३-४॥

📖 अर्थ: "कर्म न करून कोणीही निष्कर्मता प्राप्त करू शकत नाही आणि केवळ संन्यास घेऊनही सिद्धी प्राप्त करू शकत नाही." 🤔🕉️

श्लोक 5

न हि कश्चित्क्षणमपि जातु तिष्ठत्यकर्मकृत् |
कार्यते ह्यवशः कर्म सर्वः प्रकृतिजैर्गुणैः ॥ ३-५॥

📖 अर्थ: "कोणीही क्षणभरही कर्म न करता राहू शकत नाही. प्रकृतीच्या गुणांनी प्रेरित होऊन प्रत्येकजण कर्म करण्यास भाग पाडला जातो." 🌍🌀

श्लोक 6

कर्मेन्द्रियाणि संयम्य य आस्ते मनसा स्मरन् |
इन्द्रियार्थान्विमूढात्मा मिथ्याचारः स उच्यते ॥ ३-६॥

📖 अर्थ: "जो इंद्रियांना नियंत्रित करून बसतो पण मनाने इंद्रियविषयांचा विचार करतो, त्याला मिथ्याचारी म्हणतात." 🤔🌀

श्लोक 7

यस्त्विन्द्रियाणि मनसा नियम्यारभतेऽर्जुन |
कर्मेन्द्रियैः कर्मयोगमसक्तः स विशिष्यते ॥ ३-७॥

📖 अर्थ: "हे अर्जुना, जो मनाने इंद्रियांना नियंत्रित करून कर्मयोग करतो आणि आसक्ती नसलेला असतो, तो श्रेष्ठ आहे." 🕉️🙏

श्लोक 8

नियतं कुरु कर्म त्वं कर्म ज्यायो ह्यकर्मणः |
शरीरयात्रापि च ते न प्रसिद्ध्येदकर्मणः ॥ ३-८॥

📖 अर्थ: "तू नियत कर्म कर. कर्म न करण्यापेक्षा कर्म करणे श्रेष्ठ आहे. कर्म न केल्यास शरीराची यात्राही सिद्ध होणार नाही." ⚖️🕉️

श्लोक 9

यज्ञार्थात्कर्मणोऽन्यत्र लोकोऽयं कर्मबन्धनः |
तदर्थं कर्म कौन्तेय मुक्तसङ्गः समाचर ॥ ३-९॥

📖 अर्थ: "हे कौंतेया, यज्ञासाठी केलेल्या कर्माशिवाय इतर कर्मांमुळे माणूस कर्मबंधनात अडकतो. म्हणून, आसक्ती सोडून यज्ञासाठी कर्म कर." 🕉️🙏

श्लोक 10

सहयज्ञाः प्रजाः सृष्ट्वा पुरोवाच प्रजापतिः |
अनेन प्रसविष्यध्वमेष वोऽस्त्विष्टकामधुक् ॥ ३-१०॥

📖 अर्थ: "प्रजापतीने यज्ञासह प्रजा निर्माण केल्या आणि सांगितले, 'यज्ञाद्वारे तुम्ही वृद्धिंगत व्हा आणि हा यज्ञ तुमच्या इच्छा पूर्ण करणारा असू द्या.'" 🌍🔥

श्लोक 11

देवान्भावयतानेन ते देवा भावयन्तु वः |
परस्परं भावयन्तः श्रेयः परमवाप्स्यथ ॥ ३-११॥

📖 अर्थ: "देवांना यज्ञाद्वारे प्रसन्न करा आणि ते तुम्हाला प्रसन्न करतील. अशाप्रकारे परस्परांचे कल्याण करून तुम्ही परम कल्याण प्राप्त कराल." 🌟🙏

श्लोक 12

इष्टान्भोगान्हि वो देवा दास्यन्ते यज्ञभाविताः |
तैर्दत्तानप्रदायैभ्यो यो भुङ्क्ते स्तेन एव सः ॥ ३-१२॥

📖 अर्थ: "यज्ञाद्वारे प्रसन्न झालेले देव तुम्हाला इच्छित भोग देतात. जो त्यांना अर्पण न करता भोग घेतो, तो चोर आहे." 🕉️🙏

श्लोक 13

यज्ञशिष्टाशिनः सन्तो मुच्यन्ते सर्वकिल्बिषैः |
भुञ्जते ते त्वघं पापा ये पचन्त्यात्मकारणात् ॥ ३-१३॥

📖 अर्थ: "यज्ञशिष्ट अन्न खाणारे सज्जन सर्व पापांपासून मुक्त होतात. जे स्वतःसाठी अन्न शिजवतात, ते पापाचे भक्षण करतात." 🍚🕉️

श्लोक 14

अन्नाद्भवन्ति भूतानि पर्जन्यादन्नसम्भवः |
यज्ञाद्भवति पर्जन्यो यज्ञः कर्मसमुद्भवः ॥ ३-१४॥

📖 अर्थ: "अन्नापासून प्राणी निर्माण होतात, पर्जन्यापासून अन्न निर्माण होते, यज्ञापासून पर्जन्य निर्माण होतो आणि यज्ञ कर्मापासून निर्माण होतो." 🌧️🍚

श्लोक 15

कर्म ब्रह्मोद्भवं विद्धि ब्रह्माक्षरसमुद्भवम् |
तस्मात्सर्वगतं ब्रह्म नित्यं यज्ञे प्रतिष्ठितम् ॥ ३-१५॥

📖 अर्थ: "कर्म ब्रह्मापासून निर्माण होते, ब्रह्म अक्षरापासून निर्माण होते. म्हणून, सर्वव्यापी ब्रह्म नित्य यज्ञात प्रतिष्ठित आहे." 🕉️🌟

श्लोक 16

एवं प्रवर्तितं चक्रं नानुवर्तयतीह यः |
अघायुरिन्द्रियारामो मोघं पार्थ स जीवति ॥ ३-१६॥

📖 अर्थ: "हे पार्था, जो या चक्राचे अनुसरण करत नाही आणि इंद्रियसुखात रममाण आहे, तो पापी आयुष्य जगतो." 😔🌀

श्लोक 17

यस्त्वात्मरतिरेव स्यादात्मतृप्तश्च मानवः |
आत्मन्येव च सन्तुष्टस्तस्य कार्यं न विद्यते ॥ ३-१७॥

📖 अर्थ: "जो आत्म्यात आनंदित आहे, आत्म्याने तृप्त आहे आणि आत्म्यातच समाधानी आहे, त्याला कोणतेही कर्तव्य नसते." 🕉️😌

श्लोक 18

नैव तस्य कृतेनार्थो नाकृतेनेह कश्चन |
न चास्य सर्वभूतेषु कश्चिदर्थव्यपाश्रयः ॥ ३-१८॥

📖 अर्थ: "त्याला कर्म करून किंवा न करून काहीही प्राप्त करण्याची गरज नसते. त्याला सर्व प्राण्यांवर अवलंबून राहण्याचीही गरज नसते." 🕉️🌟

श्लोक 19

तस्मादसक्तः सततं कार्यं कर्म समाचर |
असक्तो ह्याचरन्कर्म परमाप्नोति पूरुषः ॥ ३-१९॥

📖 अर्थ: "म्हणून, आसक्ती न ठेवता नेहमी कर्तव्याचे कर्म कर. आसक्ती न ठेवता कर्म करणारा माणूस परम गती प्राप्त करतो." 🕉️🙏

श्लोक 20

कर्मणैव हि संसिद्धिमास्थिता जनकादयः |
लोकसंग्रहमेवापि संपश्यन्कर्तुमर्हसि ॥ ३-२०॥

📖 अर्थ: "जनकादी राजांनी केवळ कर्माद्वारेच सिद्धी प्राप्त केली. म्हणून, लोकसंग्रहासाठीही तू कर्म कर." 👑🕉️

श्लोक 21

यद्यदाचरति श्रेष्ठस्तत्तदेवेतरो जनः |
स यत्प्रमाणं कुरुते लोकस्तदनुवर्तते ॥ ३-२१॥

📖 अर्थ: "श्रेष्ठ व्यक्ती जे काही करते, तेच इतर लोक अनुसरण करतात. तो जे प्रमाण ठेवतो, तेच लोक अनुसरण करतात." 👑🌟

श्लोक 22

न मे पार्थास्ति कर्तव्यं त्रिषु लोकेषु किञ्चन |
नानवाप्तमवाप्तव्यं वर्त एव च कर्मणि ॥ ३-२२॥

📖 अर्थ: "हे पार्था, तीनही लोकांमध्ये माझे कर्तव्य नाही आणि मला प्राप्त करण्यासाठी काहीही नाही. तरीही मी कर्म करतो." 🕉️🙏

श्लोक 23

यदि ह्यहं न वर्तेयं जातु कर्मण्यतन्द्रितः |
मम वर्त्मानुवर्तन्ते मनुष्याः पार्थ सर्वशः ॥ ३-२३॥

📖 अर्थ: "जर मी कर्म करण्यास आळस करतो, तर सर्व माणसे माझ्या मार्गाचे अनुसरण करतील." 🕉️🌟

श्लोक 24

उत्सीदेयुरिमे लोका न कुर्यां कर्म चेदहम् |
सङ्करस्य च कर्ता स्यामुपहन्यामिमाः प्रजाः ॥ ३-२४॥

📖 अर्थ: "जर मी कर्म करण्यास आळस करतो, तर हे लोक नष्ट होतील आणि मी वर्णसंकर निर्माण करून प्रजांचा नाश करेन." 😔🌀

श्लोक 25

सक्ताः कर्मण्यविद्वांसो यथा कुर्वन्ति भारत |
कुर्याद्विद्वांस्तथासक्तश्चिकीर्षुर्लोकसंग्रहम् ॥ ३-२५॥

📖 अर्थ: "हे भारत, अज्ञानी लोक आसक्तीने कर्म करतात. ज्ञानी माणसाने आसक्ती न ठेवता लोकसंग्रहासाठी कर्म करावे." 🕉️🙏

श्लोक 26

न बुद्धिभेदं जनयेदज्ञानां कर्मसङ्गिनाम् |
जोषयेत्सर्वकर्माणि विद्वान्युक्तः समाचरन् ॥ ३-२६॥

📖 अर्थ: "ज्ञानी माणसाने कर्मासक्त अज्ञानी लोकांच्या बुद्धीत भेद निर्माण करू नये. तो स्वतः योग्य रीतीने कर्म करून त्यांना प्रेरित करावे." 🕉️🌟

श्लोक 27

प्रकृतेः क्रियमाणानि गुणैः कर्माणि सर्वशः |
अहङ्कारविमूढात्मा कर्ताहमिति मन्यते ॥ ३-२७॥

📖 अर्थ: "प्रकृतीच्या गुणांद्वारे सर्व कर्मे केली जातात, पण अहंकाराने मोहित झालेला आत्मा 'मी कर्ता आहे' असे समजतो." 🤔🌀

श्लोक 28

तत्त्ववित्तु महाबाहो गुणकर्मविभागयोः |
गुणा गुणेषु वर्तन्त इति मत्वा न सज्जते ॥ ३-२८॥

📖 अर्थ: "हे महाबाहो, तत्त्वज्ञानी गुण आणि कर्म यांच्या विभागाचे ज्ञान असलेला असतो. तो जाणतो की गुण गुणांमध्येच कार्यरत आहेत आणि त्यामुळे तो आसक्त होत नाही." 🕉️🙏

श्लोक 29

प्रकृतेर्गुणसम्मूढाः सज्जन्ते गुणकर्मसु |
तानकृत्स्नविदो मन्दान्कृत्स्नविन्न विचालयेत् ॥ ३-२९॥

📖 अर्थ: "प्रकृतीच्या गुणांनी मोहित झालेले लोक गुण आणि कर्मांमध्ये आसक्त होतात. ज्यांना संपूर्ण ज्ञान नाही, त्यांना ज्ञानी माणसाने विचलित करू नये." 🤔🌀

श्लोक 30

मयि सर्वाणि कर्माणि संन्यस्याध्यात्मचेतसा |
निराशीर्निर्ममो भूत्वा युध्यस्व विगतज्वरः ॥ ३-३०॥

📖 अर्थ: "माझ्यावर सर्व कर्मे समर्पित करून, आध्यात्मिक चेतनेने, आशारहित आणि ममतारहित होऊन, तू युद्ध कर." 🕉️⚔️

श्लोक 31

ये मे मतमिदं नित्यमनुतिष्ठन्ति मानवाः |
श्रद्धावन्तोऽनसूयन्तो मुच्यन्ते तेऽपि कर्मभिः ॥ ३-३१॥

📖 अर्थ: "जे माणसे श्रद्धेने आणि दोषारोप न करता माझ्या या मताचे अनुसरण करतात, तेही कर्मबंधनातून मुक्त होतात." 🕉️🙏

श्लोक 32

ये त्वेतदभ्यसूयन्तो नानुतिष्ठन्ति मे मतम् |
सर्वज्ञानविमूढांस्तान्विद्धि नष्टानचेतसः ॥ ३-३२॥

📖 अर्थ: "जे दोषारोप करून माझ्या मताचे अनुसरण करत नाहीत, त्यांना सर्वज्ञानापासून वंचित आणि नष्ट झालेले समज." 😔🌀

श्लोक 33

सदृशं चेष्टते स्वस्याः प्रकृतेर्ज्ञानवानपि |
प्रकृतिं यान्ति भूतानि निग्रहः किं करिष्यति ॥ ३-३३॥

📖 अर्थ: "ज्ञानी माणसाही स्वतःच्या प्रकृतीप्रमाणे वागते. सर्व प्राणी प्रकृतीचे अनुसरण करतात. नियंत्रण करून काय होणार आहे?" 🤔🌀

श्लोक 34

इन्द्रियस्येन्द्रियस्यार्थे रागद्वेषौ व्यवस्थितौ |
तयोर्न वशमागच्छेत्तौ ह्यस्य परिपन्थिनौ ॥ ३-३४॥

📖 अर्थ: "इंद्रिय आणि इंद्रियविषयांमध्ये राग आणि द्वेष आहेत. त्यांच्या वशात होऊ नका, कारण ते मार्गातील अडथळे आहेत." 🤔🌀

श्लोक 35

श्रेयान्स्वधर्मो विगुणः परधर्मात्स्वनुष्ठितात् |
स्वधर्मे निधनं श्रेयः परधर्मो भयावहः ॥ ३-३५॥

📖 अर्थ: "स्वधर्म, जरी तो दोषयुक्त असला तरीही, परधर्मापेक्षा श्रेष्ठ आहे. स्वधर्मात मरण श्रेयस्कर आहे, परधर्म भयानक आहे." 🕉️🙏

श्लोक 36

अर्जुन उवाच |
अथ केन प्रयुक्तोऽयं पापं चरति पूरुषः |
अनिच्छन्नपि वार्ष्णेय बलादिव नियोजितः ॥ ३-३६॥

📖 अर्थ: अर्जुन म्हणाले, "हे वार्ष्णेय, माणूस इच्छा नसतानाही पापाच्या मार्गाने का चालतो? जणू बळजबरीने त्याला पाप करायला लावले जाते." 🤔🌀

श्लोक 37

श्रीभगवानुवाच |
काम एष क्रोध एष रजोगुणसमुद्भवः |
महाशनो महापाप्मा विद्ध्येनमिह वैरिणम् ॥ ३-३७॥

📖 अर्थ: श्रीकृष्ण म्हणाले, "हे काम आणि क्रोध रजोगुणापासून निर्माण होतात. हे महान भक्षक आणि महान पापी आहेत. त्यांना येथे शत्रू समज." 😡🔥

श्लोक 38

धूमेनाव्रियते वह्निर्यथादर्शो मलेन च |
यथोल्बेनावृतो गर्भस्तथा तेनेदमावृतम् ॥ ३-३८॥

📖 अर्थ: "ज्याप्रमाणे धुराने अग्नी आच्छादला जातो, आरशावर मळ जमतो आणि गर्भाला पाठीवरचा आवरणाने झाकले जाते, त्याप्रमाणे हे ज्ञान झाकले जाते." 🤔🌀

श्लोक 39

आवृतं ज्ञानमेतेन ज्ञानिनो नित्यवैरिणा |
कामरूपेण कौन्तेय दुष्पूरेणानलेन च ॥ ३-३९॥

📖 अर्थ: "हे कौंतेया, ज्ञानी लोकांचे ज्ञान या नित्यशत्रू कामाने झाकले जाते, जो कामरूपी आणि अतृप्त अग्नीसारखा आहे." 😡🔥

श्लोक 40

इन्द्रियाणि मनो बुद्धिरस्याधिष्ठानमुच्यते |
एतैर्विमोहयत्येष ज्ञानमावृत्य देहिनम् ॥ ३-४०॥

📖 अर्थ: "इंद्रिये, मन आणि बुद्धी हे कामाचे आधारस्थान आहेत. यांच्याद्वारे तो ज्ञान झाकून देहधारी माणसाला मोहित करतो." 🤔🌀

श्लोक 41

तस्मात्त्वमिन्द्रियाण्यादौ नियम्य भरतर्षभ |
पाप्मानं प्रजहि ह्येनं ज्ञानविज्ञाननाशनम् ॥ ३-४१॥

📖 अर्थ: "म्हणून, हे भरतर्षभ, प्रथम इंद्रियांना नियंत्रित कर आणि या पापी कामाचा नाश कर, जो ज्ञान आणि विज्ञानाचा नाश करतो." 🕉️🙏

श्लोक 42

इन्द्रियाणि पराण्याहुरिन्द्रियेभ्यः परं मनः |
मनसस्तु परा बुद्धिर्यो बुद्धेः परतस्तु सः ॥ ३-४२॥

📖 अर्थ: "इंद्रियांपेक्षा मन श्रेष्ठ आहे, मनापेक्षा बुद्धी श्रेष्ठ आहे आणि बुद्धीपेक्षा आत्मा श्रेष्ठ आहे." 🕉️🌟

श्लोक 43

एवं बुद्धेः परं बुद्ध्वा संस्तभ्यात्मानमात्मना |
जहि शत्रुं महाबाहो कामरूपं दुरासदम् ॥ ३-४३॥

📖 अर्थ: "हे महाबाहो, बुद्धीपेक्षा श्रेष्ठ आत्म्याला ओळखून, आत्म्याने आत्म्याला नियंत्रित कर आणि कामरूपी या दुर्जय शत्रूचा नाश कर." 🕉️🙏

अध्याय २ 👈 👉 अध्याय ४

३) कर्मयोग (अध्याय ३)