५) कर्मसंन्यास योग (अध्याय ५)

हे श्लोक आणि अर्थ मूळ भगवद्गीता मधून आहेत. 📖✨

---

श्लोक 1:

अर्जुन उवाच |
संन्यासं कर्मणां कृष्ण पुनर्योगं च शंससि |
यच्छ्रेय एतयोरेकं तन्मे ब्रूहि सुनिश्चितम् ॥ ५-१॥

• मराठी अर्थ: अर्जुन म्हणाले, "हे कृष्णा, तू कर्मसंन्यासाची आणि पुन्हा योगाची प्रशंसा करतोस. या दोन्हीपैकी कोणते श्रेयस्कर आहे, ते मला निश्चितपणे सांग." 🤔🕉️

---

श्लोक 2:

श्रीभगवानुवाच |
संन्यासः कर्मयोगश्च निःश्रेयसकरावुभौ |
तयोस्तु कर्मसंन्यासात्कर्मयोगो विशिष्यते ॥ ५-२॥

• मराठी अर्थ: श्रीकृष्ण म्हणाले, "कर्मसंन्यास आणि कर्मयोग हे दोन्ही कल्याणकारक आहेत. पण त्यांपैकी कर्मयोग कर्मसंन्यासापेक्षा श्रेष्ठ आहे." 🕉️🙏

---

श्लोक 3:

ज्ञेयः स नित्यसंन्यासी यो न द्वेष्टि न काङ्क्षति |
निर्द्वन्द्वो हि महाबाहो सुखं बन्धात्प्रमुच्यते ॥ ५-३॥

• मराठी अर्थ: "हे महाबाहो, जो न द्वेष करतो आणि न इच्छा करतो, तो नित्यसंन्यासी समजला जातो. तो द्वंद्वांपासून मुक्त आहे आणि सुखाने बंधनातून मुक्त होतो." 🕉️🌟

---

श्लोक 4:

साङ्ख्ययोगौ पृथग्बालाः प्रवदन्ति न पण्डिताः |
एकमप्यास्थितः सम्यगुभयोर्विन्दते फलम् ॥ ५-४॥

• मराठी अर्थ: "बालक सांख्य आणि योग यांना वेगळे समजतात, पण पंडित नाही. जो यापैकी एकाचाही सम्यक् आश्रय घेतो, तो दोन्हीचे फळ प्राप्त करतो." 🕉️🙏

---

श्लोक 5:

यत्साङ्ख्यैः प्राप्यते स्थानं तद्योगैरपि गम्यते |
एकं साङ्ख्यं च योगं च यः पश्यति स पश्यति ॥ ५-५॥

• मराठी अर्थ: "जे स्थान सांख्यांनी प्राप्त केले जाते, तेच योग्यांनीही प्राप्त केले जाते. जो सांख्य आणि योग एकच आहे असे पाहतो, तोच खरा पाहतो." 🕉️🌟

---

श्लोक 6:

संन्यासस्तु महाबाहो दुःखमाप्तुमयोगतः |
योगयुक्तो मुनिर्ब्रह्म नचिरेणाधिगच्छति ॥ ५-६॥

• मराठी अर्थ: "हे महाबाहो, योगाशिवाय संन्यास घेणे दुःखदायक आहे. योगयुक्त मुनी लवकरच ब्रह्म प्राप्त करतो." 🕉️🙏

---

श्लोक 7:

योगयुक्तो विशुद्धात्मा विजितात्मा जितेन्द्रियः |
सर्वभूतात्मभूतात्मा कुर्वन्नपि न लिप्यते ॥ ५-७॥

• मराठी अर्थ: "योगयुक्त, शुद्ध आत्मा, जितेंद्रिय आणि सर्व प्राण्यांमध्ये आत्म्याचा भाव असलेला माणूस कर्म करूनही लेपित होत नाही." 🕉️🌟

---

श्लोक 8:

नैव किञ्चित्करोमीति युक्तो मन्येत तत्त्ववित् |
पश्यञ्शृण्वन्स्पृशञ्जिघ्रन्नश्नन्गच्छन्स्वपञ्श्वसन् ॥ ५-८॥

• मराठी अर्थ: "तत्त्वज्ञानी माणूस 'मी काहीही करत नाही' असे समजतो, जरी तो पाहतो, ऐकतो, स्पर्श करतो, वास घेतो, खातो, चालतो, झोपतो आणि श्वास घेत असतो." 🕉️🙏

---

श्लोक 9:

प्रलपन्विसृजन्गृह्णन्नुन्मिषन्निमिषन्नपि |
इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेषु वर्तन्त इति धारयन् ॥ ५-९॥

• मराठी अर्थ: "बोलतो, सोडतो, घेतो, डोळे उघडतो आणि मिटक्या मारतो, तरीही तो जाणतो की इंद्रिये इंद्रियविषयांमध्ये कार्यरत आहेत." 🕉️🌟

---

श्लोक 10:

ब्रह्मण्याधाय कर्माणि सङ्गं त्यक्त्वा करोति यः |
लिप्यते न स पापेन पद्मपत्रमिवाम्भसा ॥ ५-१०॥

• मराठी अर्थ: "जो कर्मे ब्रह्माला समर्पित करून आसक्ती सोडून कर्म करतो, तो पापाला स्पर्श करत नाही, ज्याप्रमाणे पाण्याने कमळपत्राला स्पर्श होत नाही." 🕉️🌸

---

श्लोक 11:

कायेन मनसा बुद्ध्या केवलैरिन्द्रियैरपि |
योगिनः कर्म कुर्वन्ति सङ्गं त्यक्त्वात्मशुद्धये ॥ ५-११॥

• मराठी अर्थ: "योगी लोक शरीर, मन, बुद्धी आणि केवळ इंद्रियांद्वारेही कर्म करतात, आसक्ती सोडून आत्मशुद्धीसाठी." 🕉️🙏

---

श्लोक 12:

युक्तः कर्मफलं त्यक्त्वा शान्तिमाप्नोति नैष्ठिकीम् |
अयुक्तः कामकारेण फले सक्तो निबध्यते ॥ ५-१२॥

• मराठी अर्थ: "युक्त व्यक्ती कर्मफळ सोडून नैष्ठिक शांती प्राप्त करते. अयुक्त व्यक्ती कामनेने कर्मफळाला आसक्त होऊन बांधली जाते." 🕉️🌟

---

श्लोक 13:

सर्वकर्माणि मनसा संन्यस्यास्ते सुखं वशी |
नवद्वारे पुरे देही नैव कुर्वन्न कारयन् ॥ ५-१३॥

• मराठी अर्थ: "देहधारी माणूस नऊ द्वारांच्या पुरात (शरीरात) राहून, काहीही करत नाही आणि करवत नाही, तरीही तो मनाने सर्व कर्मे समर्पित करून सुखाने राहतो." 🕉️🙏

---

श्लोक 14:

न कर्तृत्वं न कर्माणि लोकस्य सृजति प्रभुः |
न कर्मफलसंयोगं स्वभावस्तु प्रवर्तते ॥ ५-१४॥

• मराठी अर्थ: "प्रभू (ईश्वर) लोकांना कर्तृत्व किंवा कर्मे निर्माण करत नाही. कर्मफळाचा संयोगही तो निर्माण करत नाही. हे सर्व स्वभावानेच घडते." 🕉️🌟

---

श्लोक 15:

नादत्ते कस्यचित्पापं न चैव सुकृतं विभुः |
अज्ञानेनावृतं ज्ञानं तेन मुह्यन्ति जन्तवः ॥ ५-१५॥

• मराठी अर्थ: "विभू (ईश्वर) कोणाचेही पाप किंवा पुण्य स्वीकारत नाही. अज्ञानाने झाकलेले ज्ञानामुळे प्राणी मोहित होतात." 🕉️🙏

---

श्लोक 16:

ज्ञानेन तु तदज्ञानं येषां नाशितमात्मनः |
तेषामादित्यवज्ज्ञानं प्रकाशयति तत्परम् ॥ ५-१६॥

• मराठी अर्थ: "ज्यांचे अज्ञान ज्ञानाने नष्ट झाले आहे, त्यांच्यासाठी ज्ञान सूर्याप्रमाणे परम तत्त्व प्रकाशित करते." 🕉️🌟

---

श्लोक 17:

तद्बुद्धयस्तदात्मानस्तन्निष्ठास्तत्परायणाः |
गच्छन्त्यपुनरावृत्तिं ज्ञाननिर्धूतकल्मषाः ॥ ५-१७॥

• मराठी अर्थ: "ज्यांची बुद्धी त्या (परमात्मा) मध्ये आहे, जे त्या (परमात्मा) मध्ये लीन आहेत, जे त्या (परमात्मा) मध्ये स्थिर आहेत आणि जे त्या (परमात्मा) मध्ये समर्पित आहेत, ते ज्ञानाने पाप नष्ट करून पुन्हा जन्माला येत नाहीत." 🕉️🙏

---

श्लोक 18:

विद्याविनयसंपन्ने ब्राह्मणे गवि हस्तिनि |
शुनि चैव श्वपाके च पण्डिताः समदर्शिनः ॥ ५-१८॥

• मराठी अर्थ: "ज्ञानी लोक विद्या आणि विनयसंपन्न ब्राह्मण, गाय, हत्ती, कुत्रा आणि चांडाळ यांमध्ये समान दृष्टीने पाहतात." 🕉️🌟

---

श्लोक 19:

इहैव तैर्जितः सर्गो येषां साम्ये स्थितं मनः |
निर्दोषं हि समं ब्रह्म तस्माद्ब्रह्मणि ते स्थिताः ॥ ५-१९॥

• मराठी अर्थ: "ज्यांचे मन समतेत स्थिर आहे, त्यांनी या जगातच सृष्टी जिंकली आहे. कारण ब्रह्म निर्दोष आणि समान आहे, म्हणून ते ब्रह्मात स्थिर आहेत." 🕉️🙏

---

श्लोक 20:

न प्रहृष्येत्प्रियं प्राप्य नोद्विजेत्प्राप्य चाप्रियम् |
स्थिरबुद्धिरसंमूढो ब्रह्मविद्ब्रह्मणि स्थितः ॥ ५-२०॥

• मराठी अर्थ: "जो प्रिय प्राप्त झाल्यावर आनंदी होत नाही आणि अप्रिय प्राप्त झाल्यावर व्याकुळ होत नाही, तो स्थिरबुद्धी, असंमूढ आणि ब्रह्मविद ब्रह्मात स्थिर आहे." 🕉️🌟

---

श्लोक 21:

बाह्यस्पर्शेष्वसक्तात्मा विन्दत्यात्मनि यत्सुखम् |
स ब्रह्मयोगयुक्तात्मा सुखमक्षयमश्नुते ॥ ५-२१॥

• मराठी अर्थ: "जो बाह्य स्पर्शांपासून आसक्ती नसलेला आहे, तो आत्म्यात सुख शोधतो. तो ब्रह्मयोगात लीन आत्मा अक्षय सुख प्राप्त करतो." 🕉️🙏

---

श्लोक 22:

ये हि संस्पर्शजा भोगा दुःखयोनय एव ते |
आद्यन्तवन्तः कौन्तेय न तेषु रमते बुधः ॥ ५-२२॥

• मराठी अर्थ: "हे कौंतेया, संस्पर्शजन्य भोग दुःखाचे कारण आहेत. त्यांचा आदि आणि अंत आहे, म्हणून ज्ञानी त्यांमध्ये आनंदी होत नाही." 🕉️🌟

---

श्लोक 23:

शक्नोतीहैव यः सोढुं प्राक्शरीरविमोक्षणात् |
कामक्रोधोद्भवं वेगं स युक्तः स सुखी नरः ॥ ५-२३॥

• मराठी अर्थ: "जो शरीर सोडण्यापूर्वीच काम आणि क्रोधाच्या वेगाला सहन करू शकतो, तो युक्त आहे आणि तो सुखी आहे." 🕉️🙏

---

श्लोक 24:

योऽन्तःसुखोऽन्तरारामस्तथान्तर्ज्योतिरेव यः |
स योगी ब्रह्मनिर्वाणं ब्रह्मभूतोऽधिगच्छति ॥ ५-२४॥

• मराठी अर्थ: "जो आत्म्यात सुखी आहे, आत्म्यात आनंदित आहे आणि आत्म्यातच प्रकाशित आहे, तो योगी ब्रह्मनिर्वाण प्राप्त करतो आणि ब्रह्मरूप होतो." 🕉️🌟

---

श्लोक 25:

लभन्ते ब्रह्मनिर्वाणमृषयः क्षीणकल्मषाः |
छिन्नद्वैधा यतात्मानः सर्वभूतहिते रताः ॥ ५-२५॥

• मराठी अर्थ: "ज्यांचे पाप नष्ट झाले आहेत, जे संशयातून मुक्त आहेत, ज्यांनी आत्म्यावर नियंत्रण मिळवले आहे आणि जे सर्व प्राण्यांच्या हितात रममाण आहेत, असे ऋषी ब्रह्मनिर्वाण प्राप्त करतात." 🕉️🙏

---

श्लोक 26:

कामक्रोधवियुक्तानां यतीनां यतचेतसाम् |
अभितो ब्रह्मनिर्वाणं वर्तते विदितात्मनाम् ॥ ५-२६॥

• मराठी अर्थ: "जे काम आणि क्रोधापासून मुक्त आहेत, ज्यांनी मनावर नियंत्रण मिळवले आहे आणि ज्यांना आत्म्याचे ज्ञान आहे, असे यती सर्वत्र ब्रह्मनिर्वाणात राहतात." 🕉️🌟

---

श्लोक 27:

स्पर्शान्कृत्वा बहिर्बाह्यांश्चक्षुश्चैवान्तरे भ्रुवोः |
प्राणापानौ समौ कृत्वा नासाभ्यन्तरचारिणौ ॥ ५-२७॥

• मराठी अर्थ: "बाह्य स्पर्शांपासून दूर राहून, डोळे भुवयांमध्ये केंद्रित करून, नासिकेतील प्राण आणि अपान वायूंना समान करून," 🕉️🙏

---

श्लोक 28:

यतेन्द्रियमनोबुद्धिर्मुनिर्मोक्षपरायणः |
विगतेच्छाभयक्रोधो यः सदा मुक्त एव सः ॥ ५-२८॥

• मराठी अर्थ: "ज्याने इंद्रिये, मन आणि बुद्धीवर नियंत्रण मिळवले आहे, जो मोक्षाचा आश्रय घेतो, ज्याच्या इच्छा, भीती आणि क्रोध नष्ट झाले आहेत, तो नेहमी मुक्त आहे." 🕉️🌟

---

श्लोक 29:

भोक्तारं यज्ञतपसां सर्वलोकमहेश्वरम् |
सुहृदं सर्वभूतानां ज्ञात्वा मां शान्तिमृच्छति ॥ ५-२९॥

• मराठी अर्थ: "जो मला यज्ञ आणि तपस्या भोगणारा, सर्व लोकांचा ईश्वर आणि सर्व प्राण्यांचा सुहृद म्हणून ओळखतो, तो शांती प्राप्त करतो." 🕉️🙏

---

---