श्लोक १:
श्रीभगवानुवाच |
परं भूयः प्रवक्ष्यामि ज्ञानानां ज्ञानमुत्तमम् |
यज्ज्ञात्वा मुनयः सर्वे परां सिद्धिमितो गताः || १४.१ ||
- मराठी अर्थ: "श्रीभगवान म्हणाले, मी तुला पुन्हा सर्व ज्ञानांपेक्षा श्रेष्ठ ज्ञान सांगतो, ज्याला जाणून सर्व मुनी परम सिद्धीला प्राप्त झाले आहेत."
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण सांगतात की, ते अर्जुनाला सर्व ज्ञानांपेक्षा श्रेष्ठ ज्ञान सांगत आहेत, ज्याला जाणून साधक परम सिद्धीला प्राप्त होतात. 🕉️🌟
श्लोक २:
इदं ज्ञानमुपाश्रित्य मम साधर्म्यमागताः |
सर्गेऽपि नोपजायन्ते प्रलये न व्यथन्ति च || १४.२ ||
- मराठी अर्थ: "या ज्ञानाचा आश्रय घेऊन जे माझ्या स्वरूपाला प्राप्त झाले आहेत, ते सृष्टीच्या उत्पत्तीत जन्म घेत नाहीत आणि प्रलयकाळात दुःखी होत नाहीत."
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण सांगतात की, जे या ज्ञानाचा आश्रय घेतात, ते सृष्टीच्या उत्पत्तीत जन्म घेत नाहीत आणि प्रलयकाळात दुःखी होत नाहीत. 🙏
श्लोक ३:
मम योनिर्महद्ब्रह्म तस्मिन्गर्भं दधाम्यहम् |
संभवः सर्वभूतानां ततो भवति भारत || १४.३ ||
- मराठी अर्थ: "माझी योनि महद्ब्रह्म (मूल प्रकृती) आहे. त्यात मी गर्भ धारण करतो आणि त्यातून सर्व प्राण्यांची उत्पत्ती होते."
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण सांगतात की, त्यांची योनि महद्ब्रह्म (मूल प्रकृती) आहे. त्यात ते गर्भ धारण करतात आणि त्यातून सर्व प्राण्यांची उत्पत्ती होते. 🌍
श्लोक ४:
सर्वयोनिषु कौन्तेय मूर्तयः संभवन्ति याः |
तासां ब्रह्म महद्योनिरहं बीजप्रदः पिता || १४.४ ||
- मराठी अर्थ: "हे अर्जुना, सर्व योनीत ज्या मूर्ती उत्पन्न होतात, त्यांची महद्ब्रह्म ही योनि आहे आणि मी बीजप्रदाता पिता आहे."
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण सांगतात की, सर्व योनीत उत्पन्न होणाऱ्या मूर्तींची महद्ब्रह्म ही योनि आहे आणि ते बीजप्रदाता पिता आहेत. 🌱
श्लोक ५:
सत्त्वं रजस्तम इति गुणाः प्रकृतिसंभवाः |
निबध्नन्ति महाबाहो देहे देहिनमव्ययम् || १४.५ ||
- मराठी अर्थ: "सत्त्व, रजस् आणि तमस् हे गुण प्रकृतीपासून उत्पन्न झालेले आहेत. हे गुण अविनाशी देही (आत्मा) ला देहात बांधतात."
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण सांगतात की, सत्त्व, रजस् आणि तमस् हे गुण प्रकृतीपासून उत्पन्न झालेले आहेत. हे गुण आत्म्याला देहात बांधतात. 💪
श्लोक ६:
तत्र सत्त्वं निर्मलत्वात्प्रकाशकमनामयम् |
सुखसङ्गेन बध्नाति ज्ञानसङ्गेन चानघ || १४.६ ||
- मराठी अर्थ: "त्यातील सत्त्वगुण निर्मळ आणि प्रकाशमय असल्यामुळे निरोगी आहे. तो सुखाच्या आणि ज्ञानाच्या आसक्तीने बांधतो."
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण सांगतात की, सत्त्वगुण निर्मळ आणि प्रकाशमय असल्यामुळे निरोगी आहे. तो सुखाच्या आणि ज्ञानाच्या आसक्तीने आत्म्याला बांधतो. 🌟
श्लोक ७:
रजो रागात्मकं विद्धि तृष्णासङ्गसमुद्भवम् |
तन्निबध्नाति कौन्तेय कर्मसङ्गेन देहिनम् || १४.७ ||
- मराठी अर्थ: "रजोगुण रागात्मक आहे आणि तृष्णा आणि आसक्तीपासून उत्पन्न होतो. हे अर्जुना, तो कर्माच्या आसक्तीने देही (आत्मा) ला बांधतो."
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण सांगतात की, रजोगुण रागात्मक आहे आणि तृष्णा आणि आसक्तीपासून उत्पन्न होतो. तो कर्माच्या आसक्तीने आत्म्याला बांधतो. 🔥
श्लोक ८:
तमस्त्वज्ञानजं विद्धि मोहनं सर्वदेहिनाम् |
प्रमादालस्यनिद्राभिस्तन्निबध्नाति भारत || १४.८ ||
- मराठी अर्थ: "तमोगुण अज्ञानापासून उत्पन्न होतो आणि सर्व देही प्राण्यांना मोहित करतो. हे भारत, तो प्रमाद, आळस आणि निद्रेने बांधतो."
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण सांगतात की, तमोगुण अज्ञानापासून उत्पन्न होतो आणि सर्व प्राण्यांना मोहित करतो. तो प्रमाद, आळस आणि निद्रेने आत्म्याला बांधतो. 🌑
श्लोक ९:
सत्त्वं सुखे सञ्जयति रजः कर्मणि भारत |
ज्ञानमावृत्य तु तमः प्रमादे सञ्जयत्युत || १४.९ ||
- मराठी अर्थ: "हे अर्जुना, सत्त्वगुण सुखाकडे ओढतो, रजोगुण कर्माकडे ओढतो आणि तमोगुण ज्ञानाला झाकून प्रमादाकडे (अज्ञानाकडे) ओढतो."
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण सांगतात की, सत्त्वगुण सुखाकडे, रजोगुण कर्माकडे आणि तमोगुण अज्ञानाकडे ओढतो. हे तीन गुण मनुष्याच्या स्वभावावर प्रभाव टाकतात. 🌈
श्लोक १०:
रजस्तमश्चाभिभूय सत्त्वं भवति भारत |
रजः सत्त्वं तमश्चैव तमः सत्त्वं रजस्तथा || १४.१० ||
- मराठी अर्थ: "हे अर्जुना, सत्त्वगुण रजस् आणि तमस् यांना मागे टाकतो, रजोगुण सत्त्व आणि तमस् यांना मागे टाकतो आणि तमोगुण सत्त्व आणि रजस् यांना मागे टाकतो."
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण सांगतात की, सत्त्वगुण रजस् आणि तमस् यांना मागे टाकतो, रजोगुण सत्त्व आणि तमस् यांना मागे टाकतो आणि तमोगुण सत्त्व आणि रजस् यांना मागे टाकतो. हे गुण एकमेकांवर प्रभुत्व गाजवतात. 🌟
श्लोक ११:
सर्वद्वारेषु देहेऽस्मिन्प्रकाश उपजायते |
ज्ञानं यदा तदा विद्याद्विवृद्धं सत्त्वमित्युत || १४.११ ||
- मराठी अर्थ: "जेव्हा या शरीरातील सर्व द्वारांतून ज्ञानाचा प्रकाश उत्पन्न होतो, तेव्हा समजावे की सत्त्वगुण वाढला आहे."
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण सांगतात की, जेव्हा शरीरातील सर्व इंद्रियांतून ज्ञानाचा प्रकाश उत्पन्न होतो, तेव्हा सत्त्वगुण वाढला आहे असे समजावे. 🌞
श्लोक १२:
लोभः प्रवृत्तिरारम्भः कर्मणामशमः स्पृहा |
रजस्येतानि जायन्ते विवृद्धे भरतर्षभ || १४.१२ ||
- मराठी अर्थ: "हे अर्जुना, लोभ, कर्माची प्रवृत्ती, कर्मांचा आरंभ, अशांती आणि इच्छा हे रजोगुण वाढल्यावर उत्पन्न होतात."
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण सांगतात की, लोभ, कर्माची प्रवृत्ती, कर्मांचा आरंभ, अशांती आणि इच्छा हे रजोगुण वाढल्यावर उत्पन्न होतात. 🔥
श्लोक १३:
अप्रकाशोऽप्रवृत्तिश्च प्रमादो मोह एव च |
तमस्येतानि जायन्ते विवृद्धे कुरुनन्दन || १४.१३ ||
- मराठी अर्थ: "हे अर्जुना, अंधार, निष्क्रियता, प्रमाद आणि मोह हे तमोगुण वाढल्यावर उत्पन्न होतात."
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण सांगतात की, अंधार, निष्क्रियता, प्रमाद आणि मोह हे तमोगुण वाढल्यावर उत्पन्न होतात. 🌑
श्लोक १४:
यदा सत्त्वे प्रवृद्धे तु प्रलयं याति देहभृत् |
तदोत्तमविदां लोकानमलान्प्रतिपद्यते || १४.१४ ||
- मराठी अर्थ: "जेव्हा सत्त्वगुण वाढतो आणि शरीरधारी प्राणी मृत्यू पावतो, तेव्हा तो उत्तम ज्ञानी लोकांना प्राप्त होणाऱ्या शुद्ध लोकांत जातो."
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण सांगतात की, जेव्हा सत्त्वगुण वाढतो आणि प्राणी मृत्यू पावतो, तेव्हा तो उत्तम ज्ञानी लोकांना प्राप्त होणाऱ्या शुद्ध लोकांत जातो. 🌟
श्लोक १५:
रजसि प्रलयं गत्वा कर्मसङ्गिषु जायते |
तथा प्रलीनस्तमसि मूढयोनिषु जायते || १४.१५ ||
- मराठी अर्थ: "जेव्हा रजोगुण वाढतो आणि प्राणी मृत्यू पावतो, तेव्हा तो कर्मासक्त लोकांत जन्म घेतो. तसेच, जेव्हा तमोगुण वाढतो, तेव्हा तो मूढ योनीत जन्म घेतो."
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण सांगतात की, रजोगुण वाढल्यावर प्राणी कर्मासक्त लोकांत जन्म घेतो आणि तमोगुण वाढल्यावर तो मूढ योनीत जन्म घेतो. 🌑
श्लोक १६:
कर्मणः सुकृतस्याहुः सात्त्विकं निर्मलं फलम् |
रजसस्तु फलं दुःखमज्ञानं तमसः फलम् || १४.१६ ||
- मराठी अर्थ: "सत्त्वगुणातील कर्माचे फल शुद्ध आणि निर्मळ असते, रजोगुणातील कर्माचे फल दुःखमय असते आणि तमोगुणातील कर्माचे फल अज्ञान असते."
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण सांगतात की, सत्त्वगुणातील कर्माचे फल शुद्ध आणि निर्मळ असते, रजोगुणातील कर्माचे फल दुःखमय असते आणि तमोगुणातील कर्माचे फल अज्ञान असते. 🌟
श्लोक १७-१८:
सत्त्वात्सञ्जायते ज्ञानं रजसो लोभ एव च |
प्रमादमोहौ तमसो भवतोऽज्ञानमेव च || १४.१७ ||
ऊर्ध्वं गच्छन्ति सत्त्वस्था मध्ये तिष्ठन्ति राजसाः |
जघन्यगुणवृत्तिस्था अधो गच्छन्ति तामसाः || १४.१८ ||
- मराठी अर्थ: "सत्त्वगुणातून ज्ञान उत्पन्न होते, रजोगुणातून लोभ उत्पन्न होतो आणि तमोगुणातून प्रमाद, मोह आणि अज्ञान उत्पन्न होते. सत्त्वगुणातील लोक उच्च लोकांत जातात, रजोगुणातील लोक मध्यम लोकांत राहतात आणि तमोगुणातील लोक नीच लोकांत जातात."
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण सांगतात की, सत्त्वगुणातून ज्ञान, रजोगुणातून लोभ आणि तमोगुणातून प्रमाद, मोह आणि अज्ञान उत्पन्न होते. सत्त्वगुणातील लोक उच्च लोकांत जातात, रजोगुणातील लोक मध्यम लोकांत राहतात आणि तमोगुणातील लोक नीच लोकांत जातात. 🌟
श्लोक १९-२०:
नान्यं गुणेभ्यः कर्तारं यदा द्रष्टानुपश्यति |
गुणेभ्यश्च परं वेत्ति मद्भावं सोऽधिगच्छति || १४.१९ ||
गुणानेतानतीत्य त्रीन्देही देहसमुद्भवान् |
जन्ममृत्युजरादुःखैर्विमुक्तोऽमृतमश्नुते || १४.२० ||
- मराठी अर्थ: "जेव्हा तो पाहतो की, गुणांशिवाय दुसरा कर्ता नाही आणि गुणांपेक्षा श्रेष्ठ माझे स्वरूप जाणतो, तेव्हा तो माझ्या स्वरूपाला प्राप्त होतो. हे देही (आत्मा) या तीन गुणांना ओलांडून, जन्म, मृत्यु, वृद्धापक आणि दुःखांपासून मुक्त होऊन अमृताला प्राप्त होतो."
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण सांगतात की, जो गुणांशिवाय दुसरा कर्ता नाही असे पाहतो आणि गुणांपेक्षा श्रेष्ठ त्यांचे स्वरूप जाणतो, तो त्यांच्या स्वरूपाला प्राप्त होतो. तो गुणांना ओलांडून जन्म, मृत्यु, वृद्धापक आणि दुःखांपासून मुक्त होऊन अमृताला प्राप्त होतो. 🌟
श्लोक २१:
अर्जुन उवाच |
कैर्लिङ्गैस्त्रीन्गुणानेतानतीतो भवति प्रभो |
किमाचारः कथं चैतांस्त्रीन्गुणानतिवर्तते || १४.२१ ||
- मराठी अर्थ: "अर्जुन म्हणाला, हे प्रभो, कोणत्या चिन्हांनी या तीन गुणांना ओलांडलेला मनुष्य ओळखता येतो? त्याचे आचरण कसे असते आणि तो या तीन गुणांना कसे ओलांडतो?"
- सविस्तर माहिती: अर्जुन श्रीकृष्णाला विचारतो की, जो मनुष्य सत्त्व, रजस् आणि तमस् या तीन गुणांना ओलांडतो, त्याची ओळख कशी करता येते? त्याचे आचरण कसे असते आणि तो या गुणांना कसे ओलांडतो? 🤔
श्लोक २२:
श्रीभगवानुवाच |
प्रकाशं च प्रवृत्तिं च मोहमेव च पाण्डव |
न द्वेष्टि संप्रवृत्तानि न निवृत्तानि काङ्क्षति || १४.२२ ||
- मराठी अर्थ: "श्रीभगवान म्हणाले, हे पांडवा, जो प्रकाश (सत्त्व), प्रवृत्ती (रजस्) आणि मोह (तमस्) यांच्याबद्दल द्वेष करीत नाही आणि जेव्हा ते उत्पन्न होतात तेव्हा त्यांची इच्छा करीत नाही."
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण सांगतात की, जो मनुष्य सत्त्व, रजस् आणि तमस् या गुणांबद्दल द्वेष करीत नाही आणि जेव्हा ते उत्पन्न होतात तेव्हा त्यांची इच्छा करीत नाही, तो या गुणांना ओलांडतो. 🌟
श्लोक २३:
उदासीनवदासीनो गुणैर्यो न विचाल्यते |
गुणा वर्तन्त इत्येव योऽवतिष्ठति नेङ्गते || १४.२३ ||
- मराठी अर्थ: "जो उदासीनाप्रमाणे राहतो आणि गुणांनी विचलित होत नाही, जो समजतो की गुणच गुणांमध्ये कार्यरत आहेत आणि तो स्थिर राहतो."
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण सांगतात की, जो मनुष्य उदासीनाप्रमाणे राहतो आणि गुणांनी विचलित होत नाही, जो समजतो की गुणच गुणांमध्ये कार्यरत आहेत, तो या गुणांना ओलांडतो. 🌟
श्लोक २४:
समदुःखसुखः स्वस्थः समलोष्टाश्मकाञ्चनः |
तुल्यप्रियाप्रियो धीरस्तुल्यनिन्दात्मसंस्तुतिः || १४.२४ ||
- मराठी अर्थ: "जो सुख-दुःखात समान आहे, स्वस्थ आहे, माती, दगड आणि सोन्यात समान आहे, प्रिय-अप्रियात समान आहे, निंदा-स्तुतीत समान आहे."
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण सांगतात की, जो मनुष्य सुख-दुःखात, प्रिय-अप्रियात, निंदा-स्तुतीत समान आहे आणि माती, दगड आणि सोन्यात समान आहे, तो या गुणांना ओलांडतो. 🌟
श्लोक २५:
मानापमानयोस्तुल्यस्तुल्यो मित्रारिपक्षयोः |
सर्वारम्भपरित्यागी गुणातीतः स उच्यते || १४.२५ ||
- मराठी अर्थ: "जो मान-अपमानात, मित्र-शत्रूत समान आहे आणि सर्व आरंभांचा त्याग करतो, तो गुणातीत म्हणून ओळखला जातो."
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण सांगतात की, जो मनुष्य मान-अपमानात, मित्र-शत्रूत समान आहे आणि सर्व आरंभांचा त्याग करतो, तो गुणातीत म्हणून ओळखला जातो. 🌟
श्लोक २६:
मां च योऽव्यभिचारेण भक्तियोगेन सेवते |
स गुणान्समतीत्यैतान्ब्रह्मभूयाय कल्पते || १४.२६ ||
- मराठी अर्थ: "जो माझ्यावर अनन्य भक्तीने सेवा करतो, तो या गुणांना ओलांडून ब्रह्मभूत (ब्रह्मरूप) होतो."
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण सांगतात की, जो माझ्यावर अनन्य भक्तीने सेवा करतो, तो सत्त्व, रजस् आणि तमस् या गुणांना ओलांडून ब्रह्मरूप होतो. 🌟
श्लोक २७:
ब्रह्मणो हि प्रतिष्ठाहममृतस्याव्ययस्य च |
शाश्वतस्य च धर्मस्य सुखस्यैकान्तिकस्य च || १४.२७ ||
- मराठी अर्थ: "कारण मी ब्रह्माचा आधार आहे, अमृताचा आणि अविनाशीचा, शाश्वत धर्माचा आणि परम सुखाचा."
- सविस्तर माहिती: श्रीकृष्ण सांगतात की, ते ब्रह्माचा आधार आहेत, अमृताचा आणि अविनाशीचा, शाश्वत धर्माचा आणि परम सुखाचा. त्यांच्यावर भक्ती करणारा मनुष्य या गुणांना ओलांडून ब्रह्मरूप होतो. 🌟